Hieronder presenteer ik een lijst van cognitieve biases, heuristieken en effecten waar we allemaal in zekere mate behept zijn met daarbij een compacte uitleg (lees ook dit, dit en dit). Ik gebruik vooral de Engelse termen omdat deze het vaakst gebruikt worden, ook in Nederlandstalige literatuur. Het kennen van deze fouten en heuristieken kan ons helpen om onszelf en anderen beter te begrijpen, om minder slachtoffer te worden door toedoen van deze fouten en neigingen en om een realistischere kijk op de werkelijkheid te ontwikkelen (lees ook dit, dit en dit).

Lees verder »

Populisme is terug en democratieën staan onder druk. Helaas slagen populisten er wereldwijd in macht te verkrijgen en deze uit te breiden. Hoe doen ze dat? Ogenschijnlijk zijn dit soort populisten nogal eens clowneske en lachwekkende figuren. Poetin laat zich fotograferen terwijl hij met ontbloot lichaam paardrijdt. Thierry Baudet doet allerlei clowneske dingen: komt verkleed als militair in de tweede kamer, laat zich naakt in de branding fotograferen en liggend op een vleugel. Ook andere autocraten zoals Trump, Hitler en Mussolini werden gezien als lachwekkende types. Maar we kunnen deze types beter niet onderschatten. Er zit een methode in hun gekte. Hieronder probeer ik enkele elementen van hun methode, zoals ik die waarneem, te beschrijven.

Lees verder »

Kort geleden vond er een debat plaats tussen Steven Pinker en Matt Ridley aan de ene kant en Malcolm Gladwell en Alain de Botton aan de andere kant. Het debat ging over de vraag over of de mensheid haar beste dagen nog voor zich heeft of niet. Pinker en Ridley verdedigden de stelling dat wel zo is, Gladwell en de Botton bestreden deze stelling. Je kunt het debat bekijken als je je gratis inschrijft voor de website Munk Debates.

Lees verder »

Bron: Visser, C.F., (2017). Leren & presteren. Hoe word je beter? Just-in-Time Books. 

Hoe goed we leren en presteren, hangt mede af van hoe goed we denken. Maar wat is goed denken? Is dit hetzelfde als intelligentie? Weten we, als we een intelligentietest bij iemand hebben afgenomen, hoe goed die persoon kan denken? Het antwoord is “nee”. Goed denken is veel breder dan intelligentie. Intelligentietests zijn slechts incomplete instrumenten om de kwaliteit van denken van mensen te meten. Als goed denken breder is dan intelligentie, hoe zou je het dan kunnen definiëren? Ik doe dat aan de hand van de volgende vier dimensies:

Lees verder »

Misschien ken je de uitdrukking ‘in je eigen straatje praten’. Hiermee wordt bedoeld dat mensen soms een redenering ophangen die hun eigen belang dient. Dit gezegde verwijst niet alleen naar volkswijsheid maar ook naar een concept uit de psychologie met de naam gemotiveerd redeneren (motivated reasoning). Gemotiveerd redeneren is het redeneren om een of ander eigen belang te dienen. Het is niet iets wat slechts sommige mensen doen maar iets wat we allemaal doen en wat deels onbewust plaatsvindt.

Lees verder »

Vaak lukt het ons niet om te functioneren of presteren zoals van ons verwacht wordt. Als mensen niet goed functioneren is onze reflex vaak om hen advies te geven. Maar het geven van advies is vaak minder effectief dan we zouden denken (lees meer). In een nieuw onderzoek van Eskreis-Winkler et al. (2019) wordt een interessante omdraaiing toegepast. Deze onderzoekers onderzochten het effect van het geven van advies op de adviesgever zelf.

Lees verder »

Lees ook: Aannames in progressiegericht werken

Binnen progressiegericht werken gaan we uit van een aantal aannames over mensen, over progressie, over inspanning en over effectiviteit in gesprekken. De aannames die we over mensen hebben, zouden als volgt kunnen worden samengevat:

1. We hebben autonomie, competentie en verbondenheid nodig.
2. Het is goed om te geloven dat we onszelf kunnen ontwikkelen.
3. De menselijke natuur is flexibel.
4. Onze intuïtie is minder betrouwbaar dan we denken.

Hieronder volgt een toelichting op elk van deze aannames:

Lees verder »

Tijdens deze Corona-pandemie krijgen we enorm veel informatie over ons heen over het virus. We worden frequent geïnformeerd door de overheid en door experts. Daarnaast zijn er veel mensen die niet direct als expert te betitelen zijn die toch stellige meningen verkondigen over het virus en hoe het zich verspreidt en over de vraag welke maatregelen en wel of niet moeten worden genomen. Hoe moeten we hier over denken?Lees verder »

Veel beweringen die onwaar zijn, worden toch door velen geloofd. Wij mensen zijn blijkbaar gevoelig voor het geloven van onwaarheden. Een nieuw artikel van De keersemaecker et al., (2019) beschrijft 7 nieuwe studies naar het zogenaamde schijnwaarheidseffect. In deze studies onderzoeken ze of individuele verschillen in intelligentie, in cognitieve stijlen en in onze behoefte aan duidelijkheid samenhangen met verschillen in onze gevoeligheid voor dit schijnwaarheidseffect.

Lees verder »

Mensen kunnen vaak vasthouden aan onjuiste ideeën, zelfs wanneer er feitelijke informatie in overvloed beschikbaar is die de onjuistheid van die ideeën laat zien. Er zijn vele redenen waarom dit zo kan zijn (zie hier). In bepaalde omstandigheden kan het zelfs zo zijn dat mensen die geconfronteerde worden met informatie die de onjuistheid van hun denkbeelden aantoont, nog sterker gaan geloven in deze denkbeelden. Dit effect heet het backfire-effect. Het in een studie van Byhan & Reifler (2010) voor het eerst gedemonstreerd. Als het backfire-effect inderdaad bestaat en vaak voorkomt, zouden we uiterst voorzichtig moeten omgaan met het corrigeren van andermans onjuiste denkbeelden. Voordat je het weet gaan ze er immers nog sterker in geloven. Nu is er een nieuw onderzoek gedaan (Wood & Porter, 2016) waarin het backfire-effect is onderzocht. 

Lees verder »

Het Dunning-Kruger effect is het verschijnsel dat mensen die mensen die minder competent zijn op een bepaald gebied zichzelf te positief inschatten terwijl mensen die uiterst competent zijn iets te streng zijn in hun zelfbeoordeling. De verklaring voor dit verschijnsel is dat je kennis nodig hebt over een competentiegebied om je eigen competentie enigszins realistisch te kunnen beoordelen. Het bestaan van het Dunning-Kruger effect is een beetje tegen-intuïtief en paradoxaal. Blijkbaar kun je je eigen gevoel over hoe goed je ergens in bent, niet goed vertrouwen. Dat je het gevoel hebt dat je ergens heel goed in bent, kan misschien zelfs een aanwijzing zijn dat je er dus helemaal niet zo goed in bent.Lees verder »

De laatste jaren zijn er veel voorbeelden te zien van hoe we als mensen soms kunnen volharden in het geloven van dingen die niet waar zijn. Een willekeurige greep uit de enorm lange lijst van schijnwaarheden waar verrassend velen in geloven, is: het idee dat vaccins autisme veroorzaken, dat global warming een Chinese hoax is, dat homeopathische middelen werken en dat leerlingen allemaal hun unieke leerstijl hebben waaraan tegemoet gekomen moet worden in het onderwijs. Hoe kan het dat we zo gemakkelijk schijnwaarheden geloven?

Lees verder »

Om effectief te kunnen zijn is het erg belangrijk om effectief nee te kunnen zeggen. Elke dag komen er ontelbare expliciete en impliciete verzoeken op ons af. Met expliciete verzoeken bedoel ik rechtstreekse vragen die ons gesteld worden, zoals: ‘wil jij dit of dat doen’ of ‘is het goed dat ik zus of zo doe?’ Met impliciete verzoeken bedoel ik iets abstracters namelijk alle prikkels en triggers die op ons afkomen en die een appel doen op onze aandacht en activiteit. Dit kunnen allerlei dingen zijn zoals e-mailtjes die binnenkomen, interessante, spannende of verontrustende nieuwsberichtjes op websites of op de radio of tv, uitingen op sociale mediawebsites zoals Twitter en Facebook, binnenkomende sms-jes of Whats-app-berichtjes tot zelfs langslopende mensen of geluiden die je opvangt.

Hoe kun je bepalen of je beweringen moet geloven of niet? Dagelijks worden we bestookt met allerlei beweringen. Hoe moeten we nu bepalen welke we moeten geloven en welke niet? In deze video doe ik enkele ideeën aan de hand die daarbij kunnen helpen.

Lees verder »

Exacte vakken hebben de naam de moeilijkste te zijn en dat is begrijpelijk. Maar psychologie is in bepaalde opzichten misschien wel moeilijker.