4 Progressiegerichte aannames over betekenisvolle progressie

Lees ook: Aannames in progressiegericht werken

Naast progressiegerichte aannames over mensen, over inspanning en over effectieve gesprekken, bevat de progressiegerichte aanpak ook een viertal aannames over betekenisvolle progressie. Deze kunnen als volgt worden beschreven:

1. We houden altijd behoefte aan betekenisvolle progressie.
2. Betekenisvolle progressie motiveert.
3. Progressiemonitoring is nodig voor het opmerken van betekenisvolle progressie.
4. We kunnen altijd blijven voortbouwen op eerdere betekenisvolle progressie.

1. We houden altijd behoefte aan betekenisvolle progressie

Betekenisvolle progressie definiëren we als vooruitkomen in wat we interessant en belangrijk vinden. Onze behoefte aan betekenisvolle progressie uit zich op verschillende manieren. Over dingen die we interessant vinden, willen we graag meer te weten komen. In dingen die we leuk vinden om te doen, willen we graag beter worden. Verder willen we graag vooruitkomen in dingen die we nuttig en waardevol vinden.

Een factor die een belangrijke rol speelt in onze voortdurende behoefte aan betekenisvolle progressie is dat ons brein automatisch en voortdurend registreert hoe goed we ons voelen (dit proces heet interoceptie, zie o.a. Feldman Barrett, 2017). In bepaalde omstandigheden voelen we ons goed, in andere slecht. Bij het doen van bepaalde dingen voelen we ons goed, bij het doen van andere voelen we ons slecht. Omdat we ons liever goed dan slecht voelen, zullen we altijd zoeken naar manieren om ons vaker goed dan slecht te voelen. Drie manieren waarop we dat kunnen doen zijn: onszelf veranderen, de situaties waarin we ons bevinden veranderen en andere situaties opzoeken. Ook binnen een nieuwe en betere situatie gaat het proces van interoceptie door. Hierdoor zullen we na verloop van tijd weer nieuwe situaties en aspecten tegenkomen die ons minder aanspreken en meer aanspreken. Dit zal ons opnieuw aanzetten om te zoeken naar manieren onze situatie te verbeteren.

2. Betekenisvolle progressie motiveert

Beleefde progressie, het gevoel dat je onbelemmerd vooruit kunt of obstakels overwint, is krachtig. Deze perceptie van progressie versterkt je gevoel dat je tegen je taak bent opgewassen en je motivatie om verder te gaan (Schunk & Usher, 2012). Ook ons fysieke en mentale welbevinden wordt ondersteund door het boeken van betekenisvolle progressie (MacLeod, Coates & Hetherton, 2008; Street, O’Connor & Robinson, 2007). Deze positieve effecten van het ervaren van betekenisvolle progressie treden zowel op in ons werkleven (Amabile & Kramer, 2011) als in ons persoonlijke leven (Elliot, Sheldon & Church, 1997). Vooral progressie die bijdraagt aan de vervulling van onze basisbehoeften aan autonomie, competentie en verbondenheid draagt bij aan een gevoel van voldoening en betekenis in ons leven.

3. Progressiemonitoring is nodig voor het opmerken van betekenisvolle progressie

De motiverende kracht van betekenisvolle progressie is alleen werkzaam als deze progressie zichtbaar is. Om progressie zichtbaar te laten zijn, is het nodig er bewust op te letten. Een op het eerste oog merkwaardig kenmerk van progressie is namelijk dat het vaak onzichtbaar is of wordt of snel vergeten wordt. Vaak zien we progressie pas als we er aandachtig op letten. Hoe is dit mogelijk? Hier zijn verschillende redenen voor. Een eerste reden is dat het te veel mentale capaciteit zou vragen van ons brein om alle dingen die goed gaan in ons leven allemaal scherp in zicht te houden. Het zijn er simpelweg te veel. Een tweede reden heeft te maken met de al genoemde negativiteitsbias: het negatieve valt ons sterker op dan het positieve en houdt ons meer bezig.

Een derde reden heeft te maken met sensorische adaptatie  (Webster, 2012). Dit houdt in dat we snel wennen aan sensorische input die constant aanwezig is. Dit geldt ook voor structurele verbeteringen die vanaf het moment dat je ze bereikt hebt, constant aanwezig zijn. Hebben we progressie bereikt dan beschouwen we de nieuwe en betere situatie die we bereikt hebben al snel als normaal en niet meer zozeer als bereikte progressie. Een vierde reden is dat we, terwijl we progressie bereiken, vaak alweer nieuwe en hogere doelen stellen. Doordat we zo de lat hoger leggen, blijft de afstand tussen de huidige en de gewenste situatie constant. Hierdoor kan de beleving ontstaan dat we geen progressie boeken. Een vijfde reden is dat we door de progressie die we boeken soms op een hoger niveau komen te functioneren waarop ook de eisen die aan ons gesteld worden hoger zijn. Door die hogere eisen kan het lijken alsof we helemaal niet beter zijn geworden. Op dit hogere niveau maken we zelfs misschien meer fouten dan voorheen en voelen we ons misschien zelfs minder competent in plaats van meer competent.

Bewust progressie monitoren en met elkaar bespreken, is een van de meest krachtige tegenmaatregelen tegen de eerdergenoemde negativiteitsbias. Door te merken dat je betekenisvolle progressie aan het boeken bent, wordt het veel gemakkelijker om door te gaan. Zeker als je ook nog begrijpt hoe je deze progressie tot stand weet te brengen.

4. We kunnen altijd blijven voortbouwen op eerdere betekenisvolle progressie

Er is altijd al een basis van betekenisvolle progressie en er is altijd de mogelijkheid om verdere progressie te blijven boeken. We hebben altijd al in bepaalde mate dingen bereikt die goed werkten of nog steeds werken voor ons. Het is ons altijd al in bepaalde mate gelukt om situaties ten goede te beïnvloeden. Het is ons altijd al in bepaalde mate gelukt om onszelf op een goede manier te ontwikkelen en veranderen. Het feit dat we nu leven, betekent dat we al heel wat moeilijkheden hebben weten te overwinnen en talloze problemen hebben weten op te lossen. Deze basis van eerdere progressie is een waardevolle bron van informatie en inspiratie om verdere progressie te bereiken. Als we ons bewust worden van het feit dat we al eens eerder progressie hebben weten te boeken, sterkt dit ons zelfvertrouwen en optimisme. Als we er ook nog eens achter komen hoe we dit toen voor elkaar hebben weten te krijgen, doen we ook nog eens concrete ideeën op over hoe we de problemen waar we nu voor staan, kunnen oplossen (lees meer).

Progressie ontstaat echter niet vanzelf en is dus niet onvermijdelijk. Ook verloopt progressie vrijwel nooit in een rechte lijn omhoog. Progressie kent altijd zijn pieken en dalen. Dat heeft in de eerste plaats te maken met het feit dat progressie meestal naast belangrijke voordelen ook nieuwe nadelen met zich meebrengt. In de nieuwe, betere, situatie treden vaak ook nieuwe en onvoorziene problemen op. Deze nieuwe problemen vragen vervolgens om een oplossing. Met andere woorden: ze creëren de noodzaak tot nieuwe progressie. Zo hoeven we als mensen nooit te verwachten dat we ooit een ideale situatie bereiken. Dat wordt nog versterkt door onze groeiende gevoeligheid voor andere dingen. Dat we misschien al progressie hebben geboekt, betekent niet dat we voortdurend tevreden kunnen blijven met de nieuwe situatie. Zoals gezegd, wennen we namelijk aan het goede van de nieuwe situatie en gaan we binnen die nieuwe situatie nieuwe dingen ontdekken die ons minder aanspreken. Deze nieuwe ontevredenheden worden onze nieuwe progressiebehoeftes. Er blijft dus altijd behoefte aan verdere progressie.