De vraag naar het overwinnen van de aandrang tot ongewenst gedrag

De vraag naar het overwinnen van de aandrang tot ongewenst is goed bruikbaar bij het werken met cliënten die het moeilijk vinden om bepaald ongewenst gedrag niet te vertonen. Via deze vraag, die voor het eerst werd beschreven in een artikel van de Shazer & Molnar (1984), probeer je cliënten op ideeën te brengen hoe zij hun neiging om het gewenste gedrag te vertonen, kunnen overwinnen. Je kunt deze vraag zien als een speciale variant van de eerdere-successenvraag. Hieronder wordt eerst uitgelegd bij welke soorten ongewenste aandrang je de vraag kunt stellen en vervolgens hoe je hem kunt stellen.

De aandrang tot ongewenst gedrag

Dat we de aandrang kunnen voelen om ongewenst gedrag te vertonen, klinkt misschien vreemd. Hoe kunnen we nu neiging hebben om iets te doen waarvan we ergens toch weten dat het ongewenst is? Toch kun je waarschijnlijk bij jezelf ook voorbeelden herkennen van zulke neigingen. Een voorbeeld: je kijkt naar de televisie en voelt een sterke aandrang om een zak chips te pakken terwijl je weet dat dit niet echt goed voor je is. Een ander voorbeeld: je praat met je irritante collega en voelt een sterke aandrang om uit je slof te schieten terwijl je in het verleden hebt ervaren dat uit je slof schieten niet verstandig is. Dit soort alledaagse voorbeelden herkent waarschijnlijk iedereen.

Er zijn nog twee andere soorten voorbeelden waarbij we kunnen spreken van een ongewenste aandrang. De eerste voorbeeld is het terugvallen in een oude slechte gewoonte. Het komt nogal eens voor dat als we ons gedrag willen veranderen we op een bepaald moment kunnen terugvallen in ons oude gedragspatroon. Dit is niet zo vreemd. Dit oude gewoontegedrag was gedrag dat lange tijd geautomatiseerd was. We vertoonden het zonder erbij na te denken. Het is daarom gemakkelijk er in terug te vallen. Het tweede voorbeeld is verslavingsgedrag. Soms kunnen mensen in een situatie terecht komen dat ze een voortdurende hunkering voelen om bepaald gedrag te vertonen. Ze kunnen de drang nauwelijks meer beheersen en zijn lichamelijk of psychisch afhankelijk geworden. Voorbeelden zijn verslaving aan het gebruik van alcohol, nicotine, drugs of aan gamen, shoppen of gokken. In al dit soort situaties kan de vraag naar het overwinnen van de aandrang een nuttige rol spelen.

Voorbeeldformuleringen

Hier zijn enkele manieren waarop je de vraag kunt stellen:

• Heb je de aandrang om … te doen al eens weten te overwinnen? Hoe lukte je dat toen?
• Heb je al eens meegemaakt dat je aandrang om …. te doen hebt overwonnen? Hoe is je dat toen gelukt?
• Heb je jezelf al eens weten tegen te houden toen je de aandrang voelde om … te doen? Hoe lukte je dat toen?
• Heb je al eens meegemaakt dat je de aandrang voelde om …. en dat je er toch niet aan toegaf? Hoe lukt je dat toen?
• Heb je al eens meegemaakt dat je bijna toegaf aan je aandrang om … te doen en dit op het laatste moment toch niet deed? Hoe kreeg je dat voor elkaar?
• Heb je al eens mee gemaakt dat je eerste toegaf aan je aandrang om … te doen en er vervolgens toch mee stopte? Hoe lukte je het om te stoppen?

Observatiesuggesties

Deze formuleringen zijn er allemaal op gericht op een voorbeeld van eerdere succes te vinden. Het kan bij deze vragen nodig zijn om rustig door te vragen, stiltes te laten vallen en aan te moedigen voordat de cliënt een bruikbaar antwoord vindt. Mocht het de cliënt niet lukken om een voorbeeld van zo’n eerder succes te vinden in het overwinnen van de aandrang dan kun je een observatiesuggestie geven. Hier zijn enkele voorbeeldformuleringen:

• Zou je tussen nu en ons volgende gesprek eens willen opletten hoe het jou lukt om je aandrang om … te doen overwint?
• Wil je eens opletten de komende tijd op situaties waarin het je al een beetje lukt om niet toe te geven aan je aandrang om … te doen?
• Wil je de komende tijd eens observeren hoe jij het soms al voor elkaar krijgt om minder toe te geven aan je aandrang om … te doen?
• Wil je de komende tijd eens opletten hoe het jou soms al lukt om iets anders te doen dan toegeven aan je aandrang om … te doen?
• Wil je de komende tijd eens opletten op situaties waarin jij aanvankelijk wel toegeeft aan je aandrang maar vervolgens er toch mee weet te stoppen?

Opbrengst

Dit soort vragen kan cliënten helpen om in te zien dat het hen soms al een beetje lukt om niet toe te geven aan hun aandrang. Dit versterkt hun gevoel van competentie en optimisme. Ook doen ze misschien bruikbare ideeën op over hoe ze hun aandrang verder onder controle kunnen krijgen.