Het kunnen veranderen van je overtuigingen is nodig voor het kunnen blijven vervullen van een positieve rol in de wereld. Je eigen overtuigingen niet kunnen relativeren en veranderen als ze onjuist of onproductief blijken te zijn, belemmert je in het blijven vervullen van een constructieve rol. Een ultiem voorbeeld van onvermogen om eigen overtuigingen te kunnen relativeren en corrigeren vind je bij religieuze fanatici die dood en verderf zaaien in de overtuiging dat ze iets goeds doen.

Het kunnen loslaten of upgraden van je overtuigingen is belangrijk maar soms ook moeilijk. Recent beschreef ik 4 Factoren die het veranderen van overtuigingen bemoeilijken: (1) de confirmation bias, (2) zelfvervullende voorspellingen, (3) jezelf labelen naar je overtuigingen en (4) sociale druk. Veel mensen vonden dat artikel interessant en bruikbaar. Sommige lezers vroegen me – begrijpelijk – hoe deze obstakels overwonnen kunnen worden. Ik zal hieronder proberen daarover wat ideeën te formuleren.

De confirmation bias

Dit is de fout die we onbewust maken om vooral te zoeken naar bevestiging van onze overtuigingen en voor een flink deel blind te zijn voor informatie die onze overtuigingen tegenspreekt. Het tegengaan van de confirmation bias begint bij het je realiseren dat hij bestaat en dat hij ook op jou van toepassing is. Als je je eenmaal realiseert dat ook jij deze onbewust denkfout maakt, kun je je er tegen beginnen te wapenen door (1) bewust je eigen overtuigingen kritisch onder de loep te nemen (bijvoorbeeld aan de hand van dit toetsingmodel) en (2) door gesprekken aan te gaan met mensen die andere overtuigingen hebben en hen te bevragen.

Zelfvervullende voorspellingen

Dit zijn voorspellingen of verwachtingen die je gedrag zodanig beïnvloeden dat zij zichzelf waarmaken. Zonder dat je het doorhebt, perken ze je gedragingen en daarmee je toekomstige ervaringen in en zorgen ervoor dat je er nooit achter komt dat dingen ook anders hadden kunnen lopen. Als je negatieve ervaringen in een bepaald soort situatie hebt, onderzoek dan eens of zelfvervullende voorspellingen hierin een rol kunnen spelen.

Probeer, om te beginnen, eens expliciet te maken wat je overtuigingen überhaupt zijn over deze situatie. Vraag je vervolgens af hoe zeker je kunt zijn over de juistheid van deze overtuigingen. Overweeg om iets anders naar de situatie te kijken en kijk of dat een beter resultaat oplevert.

Jezelf labelen naar je eigen overtuigingen

Dit is iets wat veel mensen gemakkelijk doen. Het nadeel is dat je daarmee zo gaat hechten aan de juistheid van je overtuiging dat het erg moeilijk wordt om deze bij te stellen. Als je ontdekt dat de overtuiging niet klopt, kun je het gevoel krijgen dat jij zelf ook niet deugt. Dit kan een existentiële angst opwekken.

Mijn suggestie is om de relatie tussen wie je bent en welke overtuigingen je hebt, iets losser te maken. In plaats van te denken: “Deze overtuiging is een fundament in mijn leven”, kun je gaan denken “Als mens kan ik niets helemaal zeker weten. Daarom kan iedere overtuiging die ik heb, veranderen als deze verandering mijn kijk op de werkelijkheid realistischer kan maken.”

Sociale druk

Dit treedt op wanneer bepaalde overtuigingen sterk gekoppeld zijn aan het lid zijn van die groep. Het ter discussie stellen van die overtuigingen kan een sterke angst opwekken om te worden verstoten (of erger). Een remedie hiervoor is om overtuigingen en groepslidmaatschap meer los van elkaar te maken. Hiermee herdefinieer je dus tegelijk wat de essentie van de groep inhoudt. De overtuiging is niet meer het fundament onder de groep. Ook groepen kunnen verklaren dat overtuigingen kunnen evolueren.

Wellicht is nog belangrijker om anders te gaan denken over het groepslidmaatschap zelf. Een sterke exclusieve identificatie met één groep kan een probleem op zich zijn. Als mensen behoren we namelijk nooit toe aan slechts één groep. We zijn onderdeel van vele netwerken en uiteindelijk zijn we allemaal lid van de mensheid als totaal. Misschien is het verstandig om dat groepslidmaatschap als ons belangrijkste groepslidmaatschap te gaan zien en ons primair met de hele mensheid te gaan identificeren.

We kunnen onze overtuigingen over overtuigingen veranderen

Het kritisch evalueren van je overtuigingen kan verwarring en angst opleveren wat een reden kan zijn om er maar helemaal niet aan te beginnen. Maar ik denk dat we onze overtuigingen over overtuigingen kunnen veranderen. We kunnen waarschijnlijk nooit iets zeker weten. Daarom zouden al onze denkbeelden ten hoogste de status ‘voorlopig’ moeten krijgen.

Sommige denkbeelden zijn wellicht al zo realistisch dat we er in de loop der tijd maar weinig aan hoeven te verbeteren. Andere blijken misschien wel helemaal gebaseerd te zijn op een illusie. Als dat laatste het geval is, heeft het geen zin om er aan vast te houden. Hoeveel we er ook in geïnvesteerd hebben, als het denkbeeld niet strookt met de werkelijkheid, is het achterhaald.

Een misplaatst gevoel van zekerheid loslaten

Als we achterhaalde denkbeelden loslaten, laten we een misplaatst gevoel van zekerheid los. Misschien leidt dit ertoe dat we meer met vraagtekens dan met uitroeptekens gaan rondlopen in ons leven. Maar ik denk dat we zullen ontdekken dat het leven met vraagtekens minder moeilijk is dan het lijkt en meer oplevert dan je misschien verwacht.

Lees ook: 

• Onze rebellie tegen onze genen
• 4 Factoren die het veranderen van overtuigingen bemoeilijken
• 3 Soorten schade door irrationele overtuigingen
• De psychologie van overtuigingen, waarom overtuigingen veranderen lastig maar belangrijk is