Hoe de confirmation bias progressie belemmert en wat we hiertegen kunnen doen

De confirmation bias (bevestigingsfout) is één van de bekendste cognitieve fouten die we maken. Het is onze neiging om informatie die onze eerdere overtuigingen bevestigt eerder te zien en zwaarder te wegen dan andere informatie. In dit artikel kun je meer lezen over wat we weten over deze fout. Hoe komt hij tot stand en hoe vindt hij plaats? En welke effecten heeft hij op hoe we met elkaar omgaan en of we wel of niet progressie boeken?

Wanneer is confirmation bias ontdekt?

Wat sinds de jaren 70 door psychologen de confirmation bias wordt genoemd is al enkele duizenden jaren bekend bij mensen. Schrijvers zoals Dante en Tolstoj, historici zoals Thucydides en filosofen zoals Francis Bacon hebben in allerlei fraaie bewoordingen al beschreven dat mensen de neiging hebben om te zoeken naar informatie die hun ideeën bevestigt en andere informatie te negeren.

De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer schreef bijvoorbeeld in 1884 dat “An adopted hypothesis gives us lynx-eyes for everything that confirms it and makes us blind to everything that contradicts it.”

Sinds de jaren ’60 is er binnen de psychologie veel aandacht voor de confirmation bias (zie o.a. Wason, 1960 en Nickerson, 1998).

Hoe vindt confirmation bias plaats?

Confirmation bias vindt op vier manieren plaats: zoeken (/vermijden), interpreteren, waarderen, herinneren. Ten eerste zoeken we informatie die onze eerdere overtuigingen bevestigt en vermijden we informatie die onze eerdere overtuigingen tegenspreekt. We zijn eerder geneigd om een Google-search te doen naar artikelen die bevestigen wat we al denken dan naar artikelen met een inhoud die haaks staan op hoe wij denken.

Ook zijn we geneigd ontkrachtende informatie te vermijden en negeren. Ten tweede interpreteren we informatie op een manier die onze eerdere overtuigingen bevestigt. De werkelijkheid is complex en kan op allerlei manieren geïnterpreteerd worden. Als een politicus bijvoorbeeld iets zegt dan ben je geneigd om dit te interpreteren op een manier die jouw beeld van de persoon en zijn of haar partij bevestigt.

Ten derde waarderen we informatie die onze eerdere overtuigingen bevestigt positiever dan andere informatie. We kennen meer gewicht toe aan een stukje bewijs dat onze overtuigingen bevestigt dan aan een stukje bewijs dat deze ontkrachtigt. Ten vierde herinneren we ons informatie gemakkelijk wanneer deze onze overtuigingen bevestigt dan wanneer deze hier haaks op staat. Ontkrachtende informatie kunnen we onszelf niet of verkeerd herinneren; zelfs zodanig dat we ons herinneren dat deze informatie feitelijk bevestigend was.

Waarom vindt de confirmation bias plaats?

Vindt de confirmation bias bewust of onbewust plaats? Het onderscheid is niet zo gemakkelijk te maken en vermoedelijk is er sprake van een combinatie van bewuste en onbewuste processen. Mensen kunnen er bewust voor kiezen om bevestigende informatie te zoeken en ontkrachtende informatie te negeren. Een reden hiervoor kan zijn dat ze een belang hebben bij het vasthouden aan hun eerdere overtuigingen. Als je bijvoorbeeld werkt bij een bedrijf in de olie- en gasindustrie dan zou je het kunnen zien als jouw belang om vooral informatie te zoeken die je zeggen dat het bestaan en het gevaar van global warming worden overdreven.

Een andere reden voor bewust zoeken naar bevestigende informatie is dat je het idee hebt dat dit echt een goede strategie is om uit te vinden of je idee klopt. De Wason selection task kan dit verduidelijken. Deze gaat als volgt. Stel je voor dat er 4 kaarten op tafel liggen met daarop respectievelijk een A, een K, een 4 en een 7. De volgende regel is gegeven: Als er een klinker aan de ene kant staat, staat er een even getal aan de andere kant. Hoe kun je uitvinden of deze regel van toepassing is op de kaarten die op tafel liggen?

Veel mensen denken dat een goede manier om uit te vinden of de regel waar is, is om de kaarten A en 4 om te draaien. Hun redenering is: als er op de achterkant van de A een even getal staat, klopt dit met de regel. Als er op de achterkant van de 4 een klinker staat, dan klopt de regel ook. Ze zoeken, met andere woorden naar een bevestiging van de regel. Maar de juiste strategie is om de A en de 7 om te draaien. Bij deze strategie zoek je naar ontkrachting van de regel. Als er op de achterkant van de A geen even getal staat en als er op de achterkant van de 7 wel een klinker staat, dan is de regel niet waar. Wat er op de achterkant van de 4 staat is niet relevant. Er is namelijk niet gezegd dat er alleen op de achterkant van klinkers even getallen staan. Zoeken naar informatie die je hypothese ontkracht is een belangrijke strategie om uit te vinden dat je hypothese misschien fout is.

Maar naast de bewuste keuzes om bevestigende informatie te zoeken spelen onbewuste processen een vermoedelijk nog belangrijkere rol. Onze waarneming en oordeelsvorming vindt namelijk in belangrijke mate plaats op een onbewuste manier. We beoordelen situaties vaak aan de hand van heuristieken waar we ons niet of nauwelijks bewust zijn (lees meer). deze heuristieken kunnen ons snel een oordeel bieden maar dat oordeel hoeft niet rationeel of juist te zijn. Confirmation bias is wellicht een van deze heuristieken. Andere cognitieve neigingen zoals de availability heuristic ondersteunen de confirmation bias wellicht.

Negatieve effecten

De confirmation bias heeft verschillende negatieve effecten die zich kunnen manifesteren in allerlei situaties in het leven. Een eerste effect is dat we kunnen blijven vasthouden aan overtuigingen die we hadden maar die niet juist zijn (dit wordt belief perseverance genoemd). Vooral diepliggende overtuigingen (vaak overtuigingen die we van jongs af aan hebben meegekregen) en overtuigingen waar we een zeker belang bij hebben kunnen een sterke confirmation bias opwekken. Een tweede effect dat kan optreden is maatschappelijke polarisatie.

In onze neiging om bevestiging te zoeken voor de juistheid van onze beweringen zoeken we ook voor mensen op die hetzelfde denken. Zowel in ons fysieke als in ons online bestaan doen we dit. Dit brengt met zich mee dat we in een soort echokamers terecht komen. We worden nog meer blootgesteld aan de ideeën die wel al hadden en deze kunnen hierdoor nog meer als vanzelfsprekend waar worden beleefd.

Deze effecten kunnen in alle situaties waarin we ons begeven optreden. In ons leven met ons gezien en onze vrienden, op het werk, en in politiek en religie. Maar ook in meer objectieve domeinen zoals beleid en wetenschap is de confirmation bias van kracht. Nu kun je wetenschap zien als een systematische poging om de vertekenende effecten van allerlei biases waaronder de confirmation bias tegen te gaan maar het is een illusie om te denken dat dit al volledig lukt.

Het progressie-belemmerende effect van de confirmation bias

De confirmation bias is een van de belangrijke obstakels voor progressie. De confirmation bias kan individuele progressie belemmeren doordat we blijven steken in oude achterhaalde denkbeelden. Zo kunnen we achterhaalde denkbeelden blijven koesteren op het gebied van politiek, religie en allerlei sociale en psychologische verschijnselen (bijvoorbeeld dat homofilie inherent slecht zou zijn).

Maar, zoals al opgemerkt, blijft de schade niet beperkt tot individuen. Ook het niveau van groepen en zelfs samenlevingen kan de schade aanmerkelijk zijn, door toenemende polarisatie maar ook door de aanhoudende populariteit van achterhaalde en irrationele denkbeelden.

Tegenmaatregelen tegen de confirmation bias

Er blijken verschillen te zijn in mate waarin individuen gevoelig zijn voor de confirmation bias. Hoewel je het zou kunnen denken, is het niet zo dat een hoge intelligentie beschermt tegen de confirmation bias. Hoogintelligente mensen zijn misschien sneller en beter in het verwerken van complexe informatie maar zij kunnen deze kwaliteit evengoed inzetten ten gunste van de confirmation bias. Met andere woorden: ze kunnen uiterst vaardig zijn in het construeren en vinden van redenen om vast te houden aan hun eerdere overtuigingen.

Rationaliteit helpt wel om je te beschermen tegen de confirmation bias. Door jezelf en anderen kritische denkvaardigheden aan te leren verlaag je de kans op de confirmation bias wel. Bij deze vaardigheden kun je denken aan:

1. het leren uitstellen van je oordeel (niet te snel een hypothese vormen
2. het actief zoeken naar informatie die jouw eigen overtuigingen ontkrachten
3. het zoeken van contact met mensen die andere denkbeelden hebben dan jij.

Belangrijk is om jezelf kritisch te blijven bevragen en om het nut te zien van het komen tot denkbeelden die beter corresponderen met de werkelijkheid (lees meer).