Fraude in wetenschappelijk onderzoek: drie grote namen onder vuur

Iets meer dan 10 jaar geleden speelde het schandaal over de psycholoog Diederik Stapel die op grote schaal fraude had gepleegd in zijn onderzoeken. Recent zijn er weer enkele berichten geweest over wetenschappers die vermoedelijk niet ethisch hebben gehandeld.

Francesca Gino

Francesca Gino is een vooraanstaand  onderzoekster van Harvard op het gebied van eerlijkheid. Heel kort gezegd komt de situatie hier op neer: De Chronicle of Higher Education meldde dat haar collega, Max Bazerman, door Harvard was geïnformeerd over mogelijk vervalste resultaten in een studie uit 2012. Deze studie, gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences, stelde dat mensen eerlijker waren als ze bovenaan een formulier een verklaring van waarheid tekenden. Bazerman ontving een document van Harvard met bewijs van de vervalsing, maar ontkende betrokkenheid.

Drie onderzoekers, Uri Simonsohn, Joe Simmons, en Leif Nelson, hebben vervolgens in 3 blogberichten (1, 2, 3) op de website DataColada, aannemelijk gemaakt dat Gino gesjoemeld heeft in nog 4 andere onderzoeken. De blogauteurs geloven dat veel meer papers van Gino valse data bevatten. Harvard had toegang tot meer informatie, waaronder originele enquêtegegevens, die konden bevestigen of weerleggen dat er fraude was gepleegd. Niemand van Gino’s co-auteurs was betrokken bij de dataverzameling. Gino is door Harvard meteen met verlof gestuurd. Zij sleept nu Harvard voor de rechter en eist $25 miljoen schadevergoeding. In deze video kun je meer details zien over de zaak. Het heeft er alle schijn van dat Gino inderdaad gefraudeerd heeft en liegt.

Dan Ariely

Een auteur die ook al in de zaak van Francesca Gino naar voren kwam is de bekende gedragseconoom en psycholoog Dan Ariely. Hij is bekend van Ted Talks en populaire boeken, zoals Predictably Irrational. Hier zijn enkele studies van Ariely die nu, op zijn zachtst gezegd, dubieus worden geacht:

• 2006: Ariely voert bij MIT experimenten met elektrische schokken uit zonder benodigde ethische goedkeuring.
• 2010: Ariely beweert op NPR dat tandartsen vaak gaatjes verkeerd diagnosticeren, gebaseerd op niet-bevestigde data van Delta Dental.
• 2012: Een artikel van Ariely in PNAS wordt betwist; blogpost beweert dat de data verzonnen zijn, wat leidt tot intrekking van het artikel.
• 2022: TV-programma “Hamakor” betwijfelt meerdere studies van Ariely, waaronder de “Tien Geboden” studie bij UCLA.

In deze video kun je kennis nemen van veel details over de verdenkingen tegen Ariely. Een pijnlijk stukje is waar hij een e-mailwisseling heeft met een UCLA-professor, Aimee Drolet Rossi. Hij vraagt haar of zij zich herinnert dat zij data voor hem verzameld heeft voor de 10-geboden studie. Zij zegt zich dat niet te kunnen herinneren. Zijn toon is smekend: “Ze proberen me nog meer te laten bloeden dan ik nu al doe, dus alles wat je je kunt herinneren zou heel erg helpen.” Rossi legt uit dat de studie volgens haar niet heeft plaatsvonden en eindigt met: “Nogmaals, zoals ik afgelopen augustus al zei, houd me alsjeblieft buiten jouw rotzooi. Ik zal geen uitspraken meer doen over de zaak.”

Het heeft er alle schijn van dat Ariely inderdaad gefraudeerd heeft en liegt.

Marc Tessier-Lavigne

Marc Tessier-Lavigne, voormalig president van Stanford University en geroemd neurowetenschapper, kwam in 2022 onder vuur te liggen wegens beschuldigingen van gemanipuleerde afbeeldingen in zijn publicaties. De gerenommeerde wetenschappelijke integriteitsconsultant Elisabeth Bik en student-onderzoeker Theo Baker van The Stanford Daily legden de basis voor deze beschuldigingen. Hier kun je een interview met Theo Baker bekijken. Ben je na het kijken naar dit filmpje verbaasd over zijn eloquentie en journalistieke vasthoudendheid? Misschien helpt het dat zijn beide ouders beiden zeer vooraanstaande journalisten zijn.

Hoewel Tessier-Lavigne de aantijgingen fel ontkende, onthulde een onderzoek in 2023 dat er in enkele van de betwiste papers wel degelijk manipulatie plaatsvond door anderen. Dit leidde tot Tessier-Lavigne’s aftreden als president, waarbij hij benadrukte dat er geen persoonlijk wangedrag werd aangetoond. Tijdens het hele onderzoek naar zijn integriteit heeft Tessier-Lavigne zich niet open en medewerkend opgesteld. Hij heeft de schijn tegen zich.

Kunnen we wetenschappers nog wel vertrouwen?

Het is begrijpelijk dat verhalen over wetenschappelijke fraude en wangedrag zorgen en twijfels oproepen over de integriteit van de wetenschap als geheel. Als iemand na het lezen van bovenstaande verhalen zou vragen: “Wat heb je nog aan wetenschap? Kun je wetenschappers nog wel vertrouwen?”, zou ik het volgende antwoorden:

1. Incidenten vs. de norm: Hoewel de beschreven incidenten ernstig en betreurenswaardig zijn, zijn ze niet representatief voor de hele wetenschappelijke gemeenschap. De overgrote meerderheid van de wetenschappers werkt integer en volgens strikte ethische normen.
2. Zelfcorrigerend karakter: Een van de sterkte punten van wetenschap is haar zelfcorrigerende karakter. Wanneer fraude of fouten worden ontdekt, worden deze vaak aan het licht gebracht en gecorrigeerd door andere wetenschappers. Dit toont aan dat het systeem, hoewel niet perfect, in staat is om zichzelf te controleren en te verbeteren.
3. Transparantie en reproductie: Er is een groeiende beweging in de wetenschappelijke gemeenschap richting transparantie, openheid en reproductie. Hierdoor wordt data en methodologie toegankelijker gemaakt voor andere onderzoekers, wat de betrouwbaarheid van onderzoek vergroot.
4. Sterke incentives en druk: We moeten ook erkennen dat er in de academische wereld sterke incentives zijn om te publiceren en te presteren. Deze druk kan sommigen verleiden om de grenzen van ethisch gedrag op te zoeken of te overschrijden. Dit is een systeemprobleem dat moet worden aangepakt om de integriteit van de wetenschap te waarborgen.
5. Niet alleen wetenschap: In elke sector of beroepsgroep zijn er altijd enkele individuen die zich niet ethisch gedragen. Dat betekent niet dat de hele sector of beroepsgroep onbetrouwbaar is.
6. Fundamenteel belang: Wetenschap heeft ons enorm veel gebracht: van medische doorbraken tot technologische innovaties en een dieper begrip van de wereld om ons heen. Deze voordelen mogen niet over het hoofd worden gezien vanwege het wangedrag van enkelen.

Kortom, hoewel het essentieel is om alert te zijn en kritisch te blijven over wetenschappelijk onderzoek, is het ook belangrijk om de waarde en betrouwbaarheid van de wetenschap als geheel te erkennen. Elk incident van fraude of wangedrag is een kans om het systeem te verbeteren en de integriteit en betrouwbaarheid van wetenschappelijk onderzoek te versterken.