Van oudsher hebben filosofen zich al verdiept in wijsheid. Maar binnen de psychologie heeft dit onderwerp tot voor kort relatief weinig aandacht gekregen, zeker vergeleken met een onderwerp als intelligentie. Maar de laatste jaren komt daar verandering in. Er is meer consensus ontstaan over wat we bedoelen met wijsheid, in welke mate het voorkomt bij mensen en waar het mee correleert. Grossmann & Brienza (2018) beschrijven in een nieuw artikel hoe wijsheid een unieke bijdrage kan leveren aan het oplossen van complexe vraagstukken van onze tijd.
Wat wijsheid is
Psychologen die momenteel onderzoek doen naar wijsheid (‘wijs redeneren’) beschrijven het in het algemeen aan de hand van vier kenmerken: 1) intellectuele bescheidenheid, 2) onderkenning van onzekerheid, 3) het overwegen van verschillende perspectieven en 4) het proberen te integreren van deze perspectieven. In het onderstaande schema (door mij vertaald) leggen Grossmann & Brienza uit wat er wordt bedoeld met deze vier kenmerken van wijsheid.
| Eigenschap | Definitie | Mogelijke Manifestatie |
| Intellectuele nederigheid | Erkenning van de grenzen van je eigen kennis |
|
| Erkenning van onzekerheid en verandering | Erkenning dat contexten veranderen na verloop van tijd; openheid van geest over de richting van verandering |
|
| Perspectief nemen van verschillende standpunten | Openheid van geest ten opzichte van verschillende standpunten over een kwestie |
|
| Integratie van verschillende gezichtspunten | Zoeken naar een compromis tussen de verschillende belangen die op het spel staan voor het vraagstuk |
|
Wijsheid is een aanvulling op intelligentie
De auteurs leggen uit hoe de maatschappelijke focus op het vergroten van kennis en intelligentie op veel gebieden heeft geleid tot enorme ontwikkelingen en vooruitgang. Maar deze vormen van kennis en intelligentie zijn niet voldoende om het hoofd te bieden aan bepaalde soorten problemen binnen de maatschappij en in onze persoonlijke levens. Voorbeelden van dit soort problemen zijn conflicten tussen groepen en individuen, duurzaamheidsvraagstukken, en ongelijkheid. Voor de oplossing van dit soort problemen is wijsheid nodig volgens de auteurs. Hun centrale stelling is daarmee dat intelligentie (/kennis) niet voldoende is maar aangevuld dient te worden met wijsheid.
Hoe wijsheid kan helpen
In hun artikel bespreken ze empirisch bewijs om deze stelling te onderbouwen. Daarbij lopen ze langs de volgende vijf domeinen: nationaal geluk, leiderschap, duurzaamheid, ongelijkheid en het publieke debat. Hieronder stip ik enkele van hun punten aan:
- Nationaal geluk: onderzoek heeft uitgewezen dat intelligentie niet correleert met subjectief welbevinden maar wijsheid wel (lees meer). Nieuw longitudinaal Amerikaans onderzoek heeft laten zien dat wijsheid samenhangt met positieve emoties en tevredenheid over het eigen leven.
- Leiderschap: aan de hand van enkele voorbeelden leggen de auteurs uit hoe de vier kenmerken van wijsheid belangrijk zijn voor modern leiderschap. Ze wijzen er verder op dat wijsheid niet een stabiel persoonskenmerk van leiders is. Het blijkt dat de wijsheid van personen sterk varieert over situaties en over tijd.
- Duurzaamheid: veel moderne maatschappelijke vraagstukken zijn zeer complex in de zin dat er allerlei verschillende belangen en meningen in meespelen en dat onzekerheid en verandering er een grote rol in spelen. De vier kenmerken van wijsheid kunnen helpen om te komen tot een evenwichtige en gedragen aanpak van zulke vraagstukken.
- Ongelijkheid: de auteurs beschrijven hoe de nadruk op economische doelen heeft geleid tot groter individualisme in een land als de VS. Daarnaast is de economische ongelijkheid in de VS sterk toegenomen. Recent onderzoek heeft laten zien dat er een relatie is tussen economische klasse en wijsheid. Mensen uit lagere economische klassen vertonen in het algemeen meer wijs gedrag dan mensen uit hogere klassen (lees meer). De zorgwekkende observatie is dus dat de rijkere individuen (met meer macht) iets minder geneigd zijn tot wijzere beslissingen. Tegelijk is het interessant om te zien dat mensen uit lagere milieus niet alleen in termen van tekorten dienen te worden gedefinieerd. Ze komen niet alleen iets tekort (geld, macht) maar beschikken ook over iets extra’s (neiging tot wijsheid).
- Publiek debat: in de VS en Europa zijn er veel zorgen over verruwing van het debat, polarisatie en apathie. Recent onderzoek laat zien dat wijs redeneren kan helpen bij het overbruggen van tegenstelling tussen opponenten, tot mildheid en tot een minder sterke politieke bias.
Paden naar wijsheid
De auteurs beschrijven verschillende manieren om wijsheid te bevorderen. Als eerste noemen ze onderwijs. Wijsheid is geen stabiel en vastliggend persoonskenmerk (lees meer) wat een sterke aanwijzing is voor de ontwikkelbaarheid en aanleerbaarheid van wijsheid. Wijsheid zou een onderdeel kunnen worden van het curriculum van opleidingen en van bedrijfstrainingen (lees meer). Een centrale vaardigheid in deze opleidingen en trainingen zou kunnen zijn het overwinnen van de neiging tot egocentrisme. Een van de meest effectieve manieren om wijsheid te bevorderen is door mensen te leren om met afstand te kijken naar het eigen perspectief en belang (lees meer).
Daarnaast kunnen specifieke veranderingen in de structuren en contexten waarin mensen functioneren wijsheid oproepen. Onderdeel hiervan zouden nudges kunnen zijn gericht op het vergroten van wijsheid. Maar denk ook aan mentorschappen, checklists, procedures, motto’s, en dergelijke (lees ook).
Conclusie
Het artikel van Grossmann en Brienza zie ik als een startpunt. Het is nog geen dichtgetimmerde casus voor het belang van wijsheid maar eerder een goed beargumenteerde uitnodiging om ermee aan de slag te gaan en om meer onderzoek te doen.
Wat een mooi stuk Coert!
Bedankt Sietsche!