Jospeh Stiglitz’ pleidooi voor progressief kapitalisme

Joseph Stilglitz, nobelprijswinnaar in de economie in 2001 heeft een nieuw boek geschreven met als titel People, Power and Profits. In dit boek beschrijft hij hoe de Amerikaanse politiek sinds het midden tot eind van de jaren ’70 gedomineerd is door een conservatieve ideologie gebaseerd op de economische theorie van de aanbodeconomie. Deze conservatieve dominantie, die begon onder president Ronald Reagan, heeft stap voor stap heeft geleid tot een steeds grotere economische ongelijkheid en een ondermijning van de democratie.

De dominantie en het falen van de conservatieve ideologie

• Waar Reagans beleid nog gebaseerd was op een theorie, is inmiddels keer op keer gebleken dat deze theorie niet werkt. De belastingverlaging die Reagan in 1981 doorvoerde, heeft, zoals Stigliz uitlegt, een tijdperk geopend van steeds grotere begrotingstekorten, tragere economische groei en grotere economische ongelijkheid.
• Hier hebben niet alleen Republikeinse presidenten aan bijgedragen maar ook Democratische (Clinton en Obama). Obama zag het probleem van de groeiende economische ongelijkheid maar was niet bereid of bij machte deze te verkleinen. Sterker nog, onder Obama bleef deze doorgroeien. Het resultaat?
• De VS is een rijk land waarin grote delen van de bevolking in armoede leven en waarin grote ongelijkheid van kansen de realiteit geworden is. De ‘Amerikaanse droom’ is daarmee verloren gegaan.

Aantasting van normen en waarden en belangrijke instituties

Bovendien, stelt Stiglitz, heeft deze Amerikaanse stijl van kapitalisme de individuele en nationale identiteit op een uiterst ongunstige manier veranderd. De verandering in wat Amerikanen als acceptabel gedrag zien, heeft geleid tot het ondermijnen van de sociale cohesie, en het functioneren van de economie en de democratie. Dit komt in extreme mate tot uiting in het gedrag en beleid van de Amerikaanse president Donald Trump. Dat de belastingverlaging die Trump doorvoerde geen duurzaam positief effect zou hebben op de economie, was al van te voren voorspelbaar. Inmiddels is duidelijk dat dit inderdaad niet gebeurd is en slechts geleid heeft tot het vergroten van de economische ongelijkheid (zie hier).

Maar Trumps beleid gaat veel verder dan de traditionele conservatieve agenda en zou eerder als revolutionair gezien kunnen worden. Dit in de zin dat Trump consequent een felle aanval heeft ingezet op de instituties die de basis vormen van de constitutionele rechtsstaat, de scheiding der machten, de vrije pers, universiteiten en de rechterlijke macht.

Trumps poging om de democratie te verzwakken

Deze onderdrukking van deze instituties lijkt bewust en functioneel. Kandidaten als Bernie Sanders en Elizabeth Warren worden in Amerika gezien als radicalen. Maar hun meningen zouden in Noordwest Europa en Scandinavië eerder als mainstream gezien worden. Bovendien, zo blijkt uit polls, zijn de meeste Amerikanen het grotendeels eens met hun standpunten. De enige manier om ervoor te zorgen dat deze standpunten niet vertaald worden in politiek beleid is door het democratisch proces te verzwakken en te zorgen dat deze politici niet aan de macht komen. En dat lukt tot nu toe goed. De Amerikaanse economie is door allerhande trucs (zoals het moeilijker maken om te stemmen, Super Pacs en Gerrymandering) al danig verzwakt en dit lijkt alleen maar erger te worden.

Wat niet werkt: uitbuiting en protectionisme

Stiglitz beschrijft hoe bedrijven steeds meer proberen om marktmacht proberen te ontwikkelen om op basis daarvan consumenten (hogere prijzen, minder keuzes), werknemers (lagere lonen, meer afhankelijkheid) en de politiek (kopen van politieke macht ten behoeve van het eigen voordeel) uit te buiten. Maar dit soort vormen van uitbuiting helpen de economie en de maatschappij als geheel niet. Slechts een minderheid profiteert; de meerderheid ondervindt schade.

Ook Trumps protectionisme zal niet leiden tot duurzaam succes. Het openbreken van handelsovereenkomsten en, met name, het opleggen van invoertarieven zal niet leiden tot het terugkeren van werkgelegenheid in de industrie. Het totaal van deze strategieën zal alleen averechts werken, onder andere door te leiden tot hogere prijzen voor Amerikaanse consumenten en bedrijven en tot een groter tekort op de handelsbalans.

De basis voor duurzame welvaart

Stiglitz legt uit dat de werkelijke basis voor welvaart ligt in het verbeteren van producten en diensten. De basis hiervoor bestaat uit

1. de productiviteit, de creativiteit en de vitaliteit van de bevolking,
2. ontwikkelingen in wetenschap en techniek en
3. de vooruitgang in economische, politieke en sociale organisatie die hebben plaatsgevonden over de laatste eeuwen.

Progressief kapitalisme

De conservatieve notie dat de overheid niet te vertrouwen is en slechts een sta-in-de-weg voor economisch succes moet nu eindelijk de prullenbak eens in. De overheid speelt een onmisbare rol in het reguleren van de markt en het corrigeren van marktfalen. Daarnaast speelt de overheid, via de financiering van wetenschappelijk onderzoek, een onmisbare rol in de kennisontwikkeling die nodig is voor productverbetering (lees ook).

Sommige democratische politici die proberen het tij te keren, noemen zich socialistisch. Ik denk dat dit onverstandig is. De term socialisme brengt in de VS een golf van negatief sentiment teweeg en ik denk dat de term hun beleid ook niet goed dekt. De term progressief kapitalisme vind ik een veel betere omdat deze de schijntegenstelling tussen overheid en markt ontkent. Zonder effectieve overheid is er geen effectieve markt. Zonder effectieve markt is er geen duurzame welvaart (lees ook).

Het terugvinden van de weg naar progressie

De VS voert al 40 jaar een beleid dat per saldo regressief is. Dit heeft er nu toe geleid dat het land een onbetrouwbare partij geworden is in de internationale politiek. Na de tweede wereldoorlog was het land in veel opzichten progressief en een voorbeeld voor veel andere landen. Die tijd zie ik niet snel terugkomen. Wat ik wel hoop is dat de weg naar progressie weer gevonden wordt. Stiglitz’ agenda (lees daarvoor vooral de tweede helft van zijn boek) kan daarbij een goed uitgangspunt vormen.