Het belang van wijsheid en hoe we het kunnen onderwijzen

Zowel in de psychologie als binnen westerse maatschappijen is relatief veel belang toegekend aan intelligentie. Twee Canadese psychologen hebben gewezen op het belang van andere aspecten van ons cognitieve functioneren die in hun ogen minsten zo belangrijk zijn en ten onrechte minder aandacht hebben gekregen. De ene is Keith Stanovich die er voor pleit om veel meer aandacht te hebben voor rationaliteit. De andere is Igor Grossman die wijst op het grote belang van wijs redeneren. In twee nieuwe artikelen die hij samen met collega’s schreef, legt hij uit wat wijs redeneren inhoudt, waarom het zo belangrijk is en hoe we het kunnen onderwijzen. 

Het belang van wijs redeneren voor individuen, organisaties en de maatschappij

Grossmann & Brienza (2018) leggen uit dat de ontwikkeling en toepassing van intelligentie heeft geleid tot grote wetenschappelijke, medische en maatschappelijke vooruitgang. Tegelijkertijd is er sprake van grote complexiteit, dreiging, verwarring en polarisatie in onze maatschappijen. Intelligentie is volgens deze Grossmann & Brienza wel nodig maar niet voldoende voor het oplossen van deze laatste soorten slecht gedefinieerde problemen. Voor het oplossen van goed definieerbare problemen, zoals wiskundige, natuurkundige, technische, of bepaalde financiële vraagstukken, is intelligentie heel geschikt en belangrijk. Sociale vraagstukken zijn echter vaak veel minder goed definieerbaar, hebben vaak niet een eenduidig antwoord en vragen niet alleen om intelligentie maar ook om wijsheid.

De auteurs onderscheiden (in navolging van Grossman & Kross, 2014) vier aspecten van wijsheid: 1) intellectuele bescheidenheid, 2) onderkennen van onzekerheid en verandering, 3) het perspectief van andere mensen proberen te zien en 4) verschillende perspectieven integreren. De afgelopen jaren zijn er diverse manieren ontwikkeld om wijs redeneren te meten. Dit heeft onderzoek mogelijk gemaakt waaruit is gebleken dat 1) wijs redeneren niet samenhangt met intelligentie, 2) dat wijsheid, in tegenstelling tot intelligentie, samenhangt met welbevinden, 3) dat wijsheid samenhangt met een meer genuanceerdere (gebalanceerde) kijk op sociale situaties en met 4) een meer sociale opstelling in de omgang met andere mensen. In de rest van het artikel laten de auteurs zien dat wijs redeneren niet alleen belangrijk is voor individuen maar ook voor organisaties en voor het effectief omgaan met economische en andere maatschappelijke vraagstukken.

Een rol waarin wijsheid in het bijzonder van belang is, is die van leiderschap. Als leider van een land of grote organisatie is het gemakkelijk om ten prooi te vallen aan het idee dat je zelf geweldig bent en dat jij een onfeilbare visie hebt op wat er gebeuren moet (hier is een extreem voorbeeld daarvan). Leiderschap is echter bij uitstek een kwestie van omgaan met complexiteit, onzekerheid en onvoorspelbaarheid waarbij het omgaan met verschillende perspectieven en deze weten te integreren essentieel is.

Hoe onderwijzen we wijsheid?

Huynh & Grossmann (2018) gaan in op de vraag hoe wijsheid onderwezen kan worden. Ze stellen vast dat er nog geen empirisch gevalideerde wijsheid-lesprogramma’s zijn en dragen de elementen aan waaruit een dergelijk programma zou kunnen bestaan. Een eerste element zou kunnen zijn het bespreken van en reflecteren op wat wijze mensen (Socrates, Mandela, etc.) hebben gedaan. Hierbij is het essentieel om hun wijze gedrag te bespreken in het licht van de problemen en dilemma’s waar zij mee geconfronteerd werden. Een tweede element is het besteden van aandacht aan de rol die context en cultuur speelt in hoe wijs gedrag wordt gezien en tot uiting komt. Een derde element is aandacht voor individuele verschillen en ervaringen en hoe die de ontwikkeling en uiting van wijsheid kunnen beïnvloeden. Een vierde element kan zijn het versterken van strategieën die wijs redeneren stimuleren. Eén effectieve strategie waar al vrij veel over bekend is, is self-distancing, ofwel afstand nemen van je eigen perspectief door een derde-persoonsperspectief te verkennen.

Het onderwijzen van wijsheid kan niet alleen leerlingen maar ook docenten beïnvloeden. Goed lesgeven vergt dat je rekening houdt met het perspectief van degenen aan wie je lesgeeft. Als zodanig kan lesgeven een wijsheid-vergrotende invloed hebben op leraren (aangezien rekening houden met andere perspectieven een aspect van wijsheid is). Ook kan het moeten vervullen van de rol van uitlegger een positief effect op je wijsheid hebben. Door dingen te moeten uitleggen, kan je namelijk een groter besef krijgen van de grenzen van je eigen begrip en kennis en dus intellectueel bescheidener worden (ook een aspect van wijsheid).

Reflectie

Het onderwerp wijsheid vind ik interessant. Ik heb beide artikelen in vogelvlucht besproken maar ook vrij veel aspecten overgeslagen. Heb je interesse voor het onderwerp dan raad ik je aan de artikelen zelf te lezen. Verder denk ik dat er over hoe wijsheid kan worden onderwezen en toegepast nog veel meer kan worden gezegd dan de auteurs nu doen. Ik hoop daar in één of meer volgende artikelen wat meer over te schrijven.

Meer over progressiegericht werken