Wat is de negativiteitsbias en hoe kunnen we ermee omgaan?

De negativiteitsbias (ook wel genoemd het negativiteitseffect) is het verschijnsel dat we negatieve gebeurtenissen en informatie gemakkelijker opmerken dan positieve, dat we er sterker door beïnvloed worden en dat we ze gemakkelijker herinneren. Hoewel niet ieder individu en niet iedere leeftijdsgroep even gevoelig is voor de negativiteitsbias treedt hij wel vaak op. Amabile & Kramer (2011) vonden bijvoorbeeld in hun onderzoek naar werkbeleving dat het effect van negatieve gebeurtenissen twee tot drie keer zo sterk was als het effect van positieve gebeurtenissen.

Evolutionaire verklaring voor de negativiteitsbias

De evolutie van onze breinen is gevormd door welke neigingen en manieren van denken onze kans op overleving hebben vergroot. Als een voorouder van ons op de steppe het gras zag bewegen en in reactie daarop de benen nam dan was zijn overlevingskans een fractie groter dan die van zijn vriend die zijn schouders ophaalde over het bewegende gras. Misschien bewoog het gras namelijk door een naderende gifslang of een leeuw. Misschien dat het gras negen van de tien keren niet door een slang of leeuw bewoog maar door de wind maar dat doet er weinig toe. Vanuit evolutionair oogpunt gold: liever negen keer te vaak wegrennen dan een keer te weinig.

De onvoorzichtige oermens had waarschijnlijk een iets grotere kans om gedood te worden voordat hij of zij zich voortgeplant had dan de over-voorzichtige oermens. Waarschijnlijk verklaart dit soort evolutionaire processen voor een deel waarom we vandaag de dag nog steeds de negativiteitsbias hebben. Waar we onze aandacht aan gaven en hoe we dachten over en reageerden op wat er gebeurde in onze omgeving was letterlijk een kwestie van leven en dood.

De negativiteitsbias is niet alleen maar slecht

We hoeven de negativiteitsbias niet perse als iets slechts te zien. Op hogere leeftijd verdwijnt de negativiteitsbias bij de meeste mensen. Onderzoek heeft laten zien dat we op hoge leeftijd selectiever worden. We gaan dan onze aandacht meer richten op het hier en nu, op genieten, tevreden zijn en dingen die we emotioneel betekenisvol vinden (lees meer). Voordat we oud zijn, zijn we gericht op exploratie en het verleggen van onze grenzen. En dit lijkt nu juist gepaard te moeten gaan met de negativiteitsbias.

Voor de meesten van ons is de negativiteitsbias dus aanwezig. En hoewel onze tijd veel minder gevaarlijk is dan die van onze voorouders op de steppe, is het ook onze tijd niet zo gek om een wat groter gewicht toe te kunnen aan het negatieve dan aan het positieve. Het blijft namelijk een feit dat een negatieve gebeurtenis (zoals onder een naderende bus terecht komen) ons leven in één keer kan verwoesten. 

Wat we bereikt hebben, valt ons vaak niet op

Maar al is de negativiteitsbias normaal en niet alleen maar slecht, hij levert wel op dat we ons leven een beetje vertekend zien, namelijk te negatief. De negativiteitsbias uit zich in het werk vaak op de manier dat we onze aandacht steeds vooral richten op de problemen die we moeten oplossen en niet zozeer op wat we allemaal bereikt hebben. Alles wat we bereikt hebben verdwijnt snel naar de achtergrond. Je zou kunnen zeggen dat onze succesjes, onze progressie, snel naar het onbewuste deel van ons brein verdwijnt waardoor we ons er vaak weinig van bewust zijn. We zien vooral de problemen. De dingen die we nog niet hebben opgelost en de nieuwe problemen die op ons afkomen.

Gevolgen voor teams

In ons werk zien we de negativiteitsbias vaak terug. We zien veel mensen die meestal hard werken en het gevoel hebben het ene probleem na het andere te moeten oplossen zonder dat ze veel voldoening in het werk beleven. Dit kan veel negatieve gevolgen hebben, niet alleen voor individuen maar ook voor teams. We komen weleens in teams waarin mensen dingen zeggen als: “Als we bij elkaar komen, wordt er vooral geklaagd. Dat is zo vervelend dat we elkaar tegenwoordig niet zoveel meer opzoeken. We voelen ons geen echt team meer en zeker geen fijn team.”

Besmettelijkheid van emoties

Dit laatste is begrijpelijk. Als je je werk beleeft als een aaneenschakeling van problemen en geen duidelijk zicht hebt op positieve dingen dan word je daar natuurlijk niet vrolijk van. Het is ook begrijpelijk dat je daar over klaagt. Maar emoties hebben vaak een besmettelijke kwaliteit. Als mensen zich in een groep negatief uiten kan er een zelfversterkend effect optreden. Als teamleden zich negatief uiten slaat die negativiteit gemakkelijk over op anderen en ontstaat er gemakkelijk een negatieve sfeer. Dat helpt niet. Het wordt er vaak alleen maar erger door.

Tegenmaatregelen tegen negativiteit

Op het moment dat je merkt dat negativiteit in jezelf of in je team dit soort schadelijke effecten krijgt kun je er bewust tegenmaatregelen tegen nemen. Dit kun je als individu doen en ook als team. Als individu kun je regelmatig bewust letten op de dingen die er goed zijn gegaan. Je kunt bewust denken over welke progressie je hebt bereikt in wat belangrijk voor je is, bijvoorbeeld door een progressiedagboek bij te houden. Helemaal slim is het om een collega op te zoeken met wie je een goed contact hebt en samen bewust stil te staan bij de progressie die jullie beiden bereikt hebben.

Ook in teams kun je tegenmaatregelen nemen tegen de negativiteitsbias. Dit kun je doen door goed te letten op hoe je teambijeenkomsten structureert en hoe je in een team met elkaar communiceert. Hier staan enkele dingen die kunnen helpen om progressiegericht te denken en communiceren in teams om de negativiteitsbias tegen te gaan.

Hoe je in gesprekken rekening kunt houden met de negativiteitsbias 

Ook is het verstandig om in gesprekken rekening te houden met de negativiteitsbias. Hier zijn vijf manieren waarop je dat kunt doen: 

1. Wees erop voorbereid dat mensen zich in eerste instantie vaak negatief kunnen uitdrukken (dit is immers vrij normaal gezien de wijdverbreidheid van de negativiteitsbias)
2. Bied mensen de gelegenheid om (ook) negatieve opmerkingen te maken en toon begrip wanneer ze negatieve opmerkingen maken. Erken hun perspectief
3. Als iemand iets negatiefs zegt, probeer ik goed te snappen hoe die persoon de situatie ziet
4. Belast anderen zo min mogelijk met je eigen negativiteit
5. Als iemand een negatieve opmerking maakt vraag dan goed door om te begrijpen wat die persoon belangrijk vindt en waar die persoon voor pleit (wat zou hij graag willen en waarom is dit belangrijk voor hem?)

Van problemen naar progressie

Dat je tegenmaatregelen tegen de negativiteitsbias neemt, betekent nadrukkelijk niet dat je problemen niet meer mag benoemen. Het kunnen benoemen van problemen is vaak een prima eerste stap om te komen tot verbetering. Voorwaarde is dan wel dat je een effectieve manier vindt om vooruit te komen. Progressiegerichte technieken zoals de CPW 7-stappen aanpak, de cirkeltechniek en de plus achter de min kunnen je helpen om te gaan van problemen naar progressie.