Doet intrinsieke motivatie ertoe in omstandigheden van extreme armoede?

Intrinsieke motivatie is de motivatie die voelen voor het doen van activiteiten die we leuk of interessant vinden. Veel onderzoek heeft laten zien dat intrinsieke motivatie bij ieder mens, ongeacht cultuur en leeftijd, aanwezig is en een belangrijke bron van volharding, groei en geluk is (lees meer hier, hier en hier). De mate waarin intrinsieke motivatie tot uiting komt, is afhankelijk van de mate waarin de psychologische basisbehoeften wordt voldaan (vooral aan autonomie en competentie maar mogelijk aan verbondenheid). 

De opkomst van internationaal onderzoek

De psychologische wetenschap is de afgelopen jaren bekritiseerd vanwege het feit dat in veel wetenschappelijke onderzoeken gebruik is gemaakt van een wel zeer selecte groep proefpersonen: studenten aan westerse universiteiten (lees meer). Terecht werd de vraag opgeworpen of een dergelijk selecte groep welk representatief was voor de hele mensheid en of uitspraken op basis van psychologische onderzoeken dus wel algemeen van toepassing konden worden geacht. Gelukkig is er de afgelopen jaren meer en meer sprake van internationale samenwerking tussen wetenschappers en van onderzoeken die plaatsvinden buiten de westerse universiteitscontext. Ook binnen de mindsettheorie van Carol Dweck (zie bijvoorbeeld hier en hier) en de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci komt er steeds meer van dit soort onderzoek van de grond (zie bijvoorbeeld hier en hier).

Hoe universeel is het effect van intrinsieke motivatie?

Met betrekking tot de rol van intrinsieke motivatie is het doen van onderzoek buiten de Westerse studenten context ook van belang. Traditioneel is in de psychologie gedacht dat de vervulling en het belang van psychologische behoeften pas groot zou worden als eerst aan fysieke behoeften is voldaan. De bekende piramide van Maslow gaat uit van dit idee. De zelfdeterminatietheorie (ZDT) zegt echter dat het denken in termen van een dergelijke hiërarchie niet klopt. ZDT stelt dat ook in situaties waarin slechts in beperkte mate voldaan is aan behoeften als voeding, schoon water, medische zorg, sanitaire voorzieningen en veiligheid, mensen behoeften hebben een autonomie, competentie en verbondenheid en dat, mits deze behoeften bevredigd worden, intrinsieke motivatie aanwezig is en positieve effecten heeft.

Onderzoek in Malawi

Van Egmond et al. (2017) deden onderzoek in Malawi, één van de armste en minst ontwikkelde landen ter wereld. Zij deden onderzoek bij meisjes uit de leeftijdscategorie 10-22 jaar (N=642). Zij waren benieuwd of intrinsieke motivatie ook in omstandigheden van grote armoede (‘resource scarcity’) een voorspeller was van doelgericht gedrag. Dit bleek het geval te zijn, zelfs bij respondenten die nauwelijks beschikten over de meest basale middelen (water, voeding, medicijnen, geld). Verder bleek uit het onderzoek dat deze soorten van fysieke deprivatie niet samenhingen met lage niveaus van psychologische behoeftenbevrediging (aan respectievelijk autonomie, competentie en verbondenheid). De onderzoekers constateren dat in omstandigheden van extreme armoede de bevrediging van deze psychologische basisbehoeften nog belangrijker is voor de ontwikkeling van intrinsieke motivatie en doelgerichtheid dan normaal al het geval is.

Psychologie is geen westers luxeartikel

Deze bevindingen suggereren dat psychologische factoren in het algemeen niet perse een luxe is die alleen voor rijke Westerlingen relevant is. In tegendeel, het lijkt er eerder op dat voor mensen in arme omstandigheden dit soort factoren nog belangrijker zijn. Psychologische interventies gericht op de ondersteuning van autonomie, competentie en verbondenheid kunnen dus ook (misschien vooral) in de meest extreme situatie van armoede belangrijk zijn. Natuurlijk mag deze constatering nooit een excuus zijn om niet meer te werken aan het verbeteren van de fysieke omstandigheden in arme landen. Maar de omgekeerde redenering gaat ook niet op (“eerst maar eens economisch interveniëren om de fysieke armoede te bestrijden en dan komen we later wel eens aan de psychologische factoren toe”). Beide zijn tegelijk belangrijk. Maar misschien zijn de psychologische interventies nog effectiever dan de economische.