Democratie staat wereldwijd onder druk. In een recente post uitte ik mijn zorg of de democratische rechtsstaat in goede handen is bij de nieuwe Nederlandse regering. Lang had ik de indruk dat veel mensen wel vonden en begrepen dat democratie goed is. Maar in persoonlijke gesprekken heb ik de laatste jaren gemerkt dat mensen het lastig vinden om specifieke en onderbouwde antwoorden te geven op de vraag: “Is een democratie beter dan een dictatuur, en zo ja waarom?” Het lijkt me nuttig om stil te staan bij de psychologische voordelen die democratische systemen bieden in vergelijking met autocratische regimes.

Voordelen van democratie

In een eerdere post heb ik Max Roser aangehaald die uitlegt dat democratieën historisch gezien minder vatbaar zijn voor gewelddadige conflicten, economische crises beter doorstaan en een hogere levensstandaard bieden aan hun burgers. Democratieën bevorderen transparantie en verantwoordingsplicht, waardoor corruptie wordt verminderd en beleid meer aansluit bij de behoeften en wensen van de bevolking.

Democratie als fundament voor menselijk welzijn

Democratie is niet alleen een politiek systeem; het is een fundament voor menselijk welzijn en psychologische tevredenheid. Op basis van de zelfdeterminatietheorie (SDT) en inzichten uit eerder onderzoek, betoog ik dat democratie superieur is aan autocratie vanuit een psychologisch perspectief.

Het belang van psychologische basisbehoeften

De zelfdeterminatietheorie heeft laten zien dat mensen drie psychologische basisbehoeften hebben: autonomie, competentie, en verbondenheid. Kennis hierover kan nuttig zijn voor opvoeden, opleiden en leidinggeven. Maar ook voor staatsinrichting en landsbestuur. Om te bepalen hoe goed het gaat in een land, is het belangrijk om zowel naar objectieve factoren zoals toegang tot gezondheidszorg en onderwijs te kijken als naar psychologische factoren. Onderzoek van Martela et al. (2022) toont aan dat de bevrediging van psychologische basisbehoeften zoals autonomie, competentie en verbondenheid een sterkere voorspeller is van subjectief welzijn dan sociaaleconomische en demografische factoren. Deze bevindingen benadrukken het belang van het vervullen van psychologische behoeften voor het welzijn van mensen.

Democratie en de psychologische basisbehoeften

De bevrediging van de psychologische basisbehoeften is belangrijk voor welzijn. Democratische systemen faciliteren deze bevrediging door middel van politieke vrijheden, participatie en sociale rechtvaardigheid.

In de onderstaande tabel geef ik belangrijke verschillen weer tussen de effecten van democratie en autocratie op de drie psychologische basisbehoeften.

Effecten van democratische en autocratische op psychologische basisbehoeften

Ongelijkheid en psychologisch welzijn

Onderzoek laat zien dat sociaaleconomische ongelijkheid negatieve effecten heeft op zowel individueel als collectief welzijn. Democratieën, met hun nadruk op rechtvaardige verdeling van middelen en sociale vangnetten, dragen bij aan een hogere mate van psychologisch welzijn. Mensen in democratische samenlevingen ervaren minder stress en hebben een grotere tevredenheid met hun leven door een eerlijker systeem van inkomensverdeling en sociale ondersteuning. Studies tonen aan dat democratieën doorgaans meer egalitaire samenlevingen bevorderen, wat leidt tot minder ongelijkheid en hogere levenskwaliteit voor hun burgers.

Legitimiteit en naleving

De legitimiteit van wetten en regelgeving is cruciaal voor de naleving en autonome motivatie van individuen. Democratische systemen, die gebaseerd zijn op transparantie en participatie, creëren een gevoel van rechtvaardigheid en acceptatie onder burgers. Dit bevordert de bereidheid om wetten na te leven en bij te dragen aan het welzijn van de samenleving. Autocratische regimes daarentegen, vertrouwen op externe controle en dwang, wat leidt tot weerstand en ondermijning van de autonome motivatie. Wanneer burgers de wetten en regels als legitiem en eerlijk ervaren, zijn ze meer geneigd om deze vrijwillig na te leven. Dit versterkt de sociale cohesie en het vertrouwen in de overheid, wat cruciaal is voor een stabiele en gezonde samenleving.

Conclusie

Het psychologisch perspectief benadrukt de essentiële voordelen van democratische systemen in vergelijking met autocratische regimes. Door de bevrediging van psychologische basisbehoeften, bevordering van gelijkheid en legitimiteit van wetten, draagt democratie bij aan het algehele welzijn en de tevredenheid van individuen. In een tijd waarin democratie onder druk staat, is het belangrijk om te erkennen dat het behoud en de versterking van democratische waarden niet alleen een politieke noodzaak is, maar ook een fundamentele bijdrage levert aan het menselijk welzijn.

► Een ideale staatsvorm zullen we nooit bereiken. Mensen zullen ook nooit volmaakt gelukkig zijn. Maar democratie biedt een veel betere kans op allerlei psychologische en niet-psychologische voordelen dan autocratie. Laten we ons inzetten voor het beschermen en bevorderen van democratie, voor onszelf en voor latere generaties.

Lees ook:

• Is de wereld minder democratisch aan het worden?
• Het verschil tussen democratie-ondersteunend en democratie-ondermijnend
• Democracy
• Wanneer is leiderschap legitiem?
• Werkplekdemocratie: geen goede redenen om niet te beginnen
• Waarover gaat de zelfdeterminatietheorie?