Kritiek van De Snijtafel op ‘De meeste mensen deugen’
Een paar jaar geleden verscheen Rutger Bregmans boek De meeste mensen deugen. Het werd een regelrechte bestseller. Ik was nieuwsgierig naar het boek en heb het (grotendeels) gelezen. Maar ik besloot er op deze site geen artikel aan te wijden. De boodschap van het boek vond ik al met al niet overtuigend en daarmee het boek niet aanbevelenswaardig genoeg.
| Trainingen Progressiegericht Werken |
Kritiek van De Snijtafel
Reden om nu alsnog over het boek te beginnen, is dat er een uitgebreide kritiek op het boek is verschenen door Kasper C. Jansen en Simon Burgers op de Youtube-account De Snijtafel. Burgers en Jansen hebben hun kritiek verspreid over 11 afleveringen. Je kunt ze hier allemaal vinden. Ook heeft er een debat tussen Burgers en Jansen en Bregman plaatsgevonden in De Balie. Bregman erkende geen enkel kritiekpunt dat Jansen en Burgers naar voren brachten.
Deugen mensen?
Ik denk dat de vraag of mensen wel of niet deugen niet goed te beantwoorden is. In de eerste plaats heeft dat ermee te maken dat ons idee over wat deugen betekent zich voortdurend ontwikkelt. Eeuwen geleden zagen velen het wellicht als deugdzaam om enigszins vriendelijk met je slaven om te gaan of om een heks op de brandstapel te gooien. Tegenwoordig beschouwen we beide gedragingen bepaald niet meer als deugdzaam. Kortom, er is morele progressie. Deze wordt gevoed door onze steeds groeiende kennis over de werkelijkheid en onze steeds breder wordende circle of moral concern. 30 jaar geleden waren er weinig mensen die een probleem zagen in het eten van vlees. Tegenwoordig zijn er velen die dat wel doen. Over 30 jaar beschouwen wij het misschien wel doodnormaal om uitsluitend plantaardig te eten (lees meer).
De rol van omstandigheden
In de tweede plaats denk ik dat de omstandigheden waarin we ons bevinden een sterke invloed hebben op hoe we ons gedragen in algemene zin en ook op hoe deugdzaam we ons gedragen (lees ook dit). Hier zijn drie voorbeelden van hoe omstandigheden slecht gedrag in de hand kunnen werken. Een eerste voorbeeld is de omgeving waarin je opgroeit. Criminologen hebben vastgesteld een omgeving waarin veel misdaad plaatsvindt de kans vergroot dat mensen binnen die omgeving ook misdaden zullen begaan. Misdaad is, met andere woorden, criminogeen.
De rol van overtuigingen
Een tweede voorbeeld is dat bepaalde overtuigingen slecht gedrag in de hand kunnen werken. De filosoof Voltaire zei ooit: “Degenen die je absurditeiten kunnen laten geloven, kunnen je wreedheden laten begaan.” En de wereld laat vele voorbeelden zien van de juistheid van deze stelling. Vele terroristische aanslagen zijn gepleegd door mensen die bevangen waren door een of ander religieus of ideologisch dogma.
De rol van opvoeding
Een derde voorbeeld is dat de manier waarop we opgroeien een invloed heeft op onze morele ontwikkeling. Bij kinderen die zeer autoritair worden opgegroeid is er sprake van een grotere kans op allerlei vormen van problematisch gedrag (lees meer). Gezinnen en culturen waarin de psychologische basisbehoeften aan autonomie, competentie en verbondenheid worden ondersteund vergroten de kans op deugdzaam gedrag (lees meer).
Twee alternatieve vragen
Twee vragen die mij relevanter lijken dan de vraag of mensen wel of niet deugen, zijn:
- hoe kunnen we verdere morele progressie blijven boeken?
- hoe kunnen we omstandigheden cultiveren waarbinnen moraliteit gestimuleerd wordt?
5 Comments
Het is wellicht de moeite waard om het werk van Michel Foucault hier op na te slaan. Als anti-humanist had hij waarschijnlijk de vloer aangeveegd met Bregman. Het idee dat een mens zo er betekenis kan hebben binnen disciplinerende structuren…..
Op het einde van zijn leven maakte Foucault een kleine knik en kwam met zelfziorgtechnieken. Levenskunst zoals Joep Dohmen in Nederland die heeft uitgewerkt (UvH). Moraliteit wordt door taal, economie en mach gedisciplineerd. Wat goed is, is het resultaat van discours. De bovenliggende partij bepaalt wat deugt. Laat dat u net ‘ de meesten zijn’
De mens heeft een leven werk aan het stellen van het kompas op basis van eigen – wijsheid over de vraag wat deugt. Als de meeste mensen deugen, dan zijn de meeste mensen zelfzorgend een kunstwerk van hun leven aan het maken en bevragen zij hun kompas. Ik zou deze vraag niet makkelijk voor mijzelf met een ja beantwoorden. Maar misschien val ik wel onder sommigen die niet deugen? Ik zou het bijna hopen…..
Toch fijn als je dan het hele boek hebt gelezen, want dan zal je zien dat er prima antwoord is op de aangedragen argumenten.
1) Je hebt gelijk dat moraliteit evolueert. We kunnen daarom ook niet zomaar oordelen over vroeger. Wat je daarmee wel aangeeft is dat moraliteit belangrijk is. Ergo: iedereen wil goed doen. Of het ook daadwerkelijk goed is, is een tweede. We zijn namelijk ook uitstekend in staat om het kwaad goed te lullen. Dat is ook wat Bregman als rede aangeeft waarom sommige mensen toch hele slechte dingen doen. Net als dat macht corrumpeert en machtsafstand ervoor zorgt dat mensen minder empatisch zijn in hun besluitvorming.
2) Daarnaast gaat het betoog ook over het effect van de self-fulfilling prophecy. Als je ervan uitgaat dat mensen niet deugen, gaan ze eerder zaken doen die dat bevestigen en ga je zaken ook zo eerder zien. Als je ervan uitgaat dat mensen wel deugen, gebeurt dat evenzo.
Kortom: De meeste mensen willen deugen, daar mag je vanuit gaan. Als je dat doet, is het in de meeste gevallen iets dat vanzelf waar wordt. Daarbij is het wel belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven om elkaars motieven te onderzoeken: is het daadwerkelijk goed, of lul ik het goed?
Aanvulling op De snijtafel #74.2 over Rutger Bregmans repliek
https://www.kasperjansen.nl/aanvulling-op-de-snijtafel-74-2-over-rutger-bregmans-repliek/
Met interesse mensen deugen gelezen, diversen mensbeelden en voorbeelden over en van ons mens zijn. Echter een zin stoort mij Jos de Blok, levert zorg voor lagere prijs, onwaar juist hoger door hoger opgeleid personeel en hierdoor ook beter betaald, Kwaliteit is niet aantoonbaar beter, zorgverzekeraars geven aan hoe buurtzorg zijn eigen tarieven claimt, onterecht ten opzichte van ander zorgverleners.Eens met zijn organisatie stijl, minder overhead en grotere verantwoordelijkheid bij medewerkers. Oneens met minder complexe zorg voor meer geld.
Het antwoord op de vraag of mensen (in principe) deugen, wordt volgens mij niet onderuitgehaald door de kritiek. Uiteraard verandert de definitie van wat “deugd” en is die ook o.a. per cultuur verschillend, maar dat doet daar niets vanaf.
Wel kan menselijk gedrag door invloed van bijvoorbeeld drugs, ziekte of andere omstandigheden niet bepaald als deugdelijk worden beschouwd. Maar ook dat doet niets af van de bewering van de titel van het boek.