Door een psychologische bril kijken naar cultuur

Psychologie wordt meestal vooral in verband gebracht met domeinen als opvoeding, onderwijs en werk. Maar de toepassing van psychologische kennis kan verder reiken. We kunnen door een psychologische bril kijken naar onze maatschappij en naar cultuur.

Proximale omgevingen

• Als we het hebben over de toepassing van psychologische theorieën zoals de zelfdeterminatietheorie en de mindsettheorie dan denken we vooral aan onze dichtbij zijnde sociale omgevingen (proximale omgevingen). Denk aan gezinnen, scholen en werkomgevingen.
• Deze proximale omgevingen kunnen eigen culturen hebben waarin dominante opvattingen kunnen bestaan over mindset en autonomie.
• Wat die opvattingen zijn, heeft veel invloed op hoe we denken, hoe we ons voelen en hoe we ons gedragen.
• Culturen die een groeimindset omarmen en die psychologische basisbehoeften ondersteunen bieden een grotere kans op menselijk welzijn.

Distale contexten

• Maar proximale contexten staan niet op zich. Ze zijn ingebed in een overkoepelende maatschappelijke (distale) context en worden hierdoor sterk beïnvloed.
• Deze grotere maatschappelijke culturele context bestaat uit politieke, economische systemen en allerlei historische en religieuze tradities.
• Distale contexten (culturen) kunnen een directe invloed hebben (via regels en verboden) en een indirecte, meer subtiele, invloed via impliciete overtuigingen, waarden en normen.

Evalueren van maatschappelijke contexten

Psychologische theorieën kunnen niet alleen gebruikt worden om het welzijn en de motivatie van individuen in proximale contexten te bevorderen maar ook om distale contexten mee te evalueren. Dit kan gedaan worden door te kijken naar twee factoren:

1. de inhoud van de overtuigingen, normen en waarden: over de inhoud van de overtuigingen, normen en waarden kun je zeggen dat hoe meer culturen psychologische basisbehoeften en een groeimindset ondersteunen, hoe groter de kans is dat zij gelegenheid bieden voor welzijn en sociale progressie (zie o.a. Ryan & Deci, 2017, H22).
2. de dominante socialisatiestijl: Over socialisatiestijl kun je zeggen dat hoe meer autonomie-ondersteunend en hoe minder autoritair en dwingend deze is, hoe groter de kans is op welzijn en sociale progressie.

Culturele diversiteit

• In ons terechte streven naar respect voor culturele diversiteit hebben we soms misschien de neiging om ieder cultureel kenmerk van welke cultuur dan ook als goed en onbekritiseerbaar te zien. Maar dat is onverstandig. Als mensen hebben we bepaalde gemeenschappelijke kenmerken en behoeften ongeacht waar we opgroeien.
• De mate waarin culturen waarden en gedragingen propageren die tegen deze universele kenmerken en behoeften ingaan bepaalt hoe slecht of goed die cultuur is voor de mensen binnen die cultuur. Onderzoek heeft bijvoorbeeld laten zien dat mensen binnen sterk verschillende culturen en niveaus van welvaart beter functioneren wanneer hun psychologische basisbehoeften worden ondersteund.
• Hoe zit het dan met culturele diversiteit? Er zal altijd ruimte voor een grote culturele diversiteit zijn. De psychologische principes die we kunnen gebruiken om onze proximale en distale contexten te evalueren en ontwikkelen zijn dermate abstract dat oneindig veel ruimte laten voor culturele diversiteit. Er zal bovendien niet alleen ruimte voor culturele diversiteit zijn; culturele diversiteit zal altijd bestaan en onvermijdelijk zijn.

Psychologie is van en voor ons allemaal

• We kunnen alle culturen kritisch bekijken. Laten we kritisch kijken naar theocratische dictaturen zoals Saoedi-Arabië maar ook naar een land als de VS waarin in de afgelopen decennia sprake is van ernstige en zichzelf versnellende sociale regressie en naar ons eigen land.
• Hoewel Nederland in de wereld gunstig afsteekt wat betreft welzijn en sociale progressie valt ook hier genoeg te verbeteren en is wat we hebben niet gegarandeerd.
• Sommigen lijken psychologie te zien als een eigendom van “Westerse” samenlevingen. Dat is onterecht. Natuurlijk is de psychologie zoals we die nu kennen grotendeels ontstaan in enkele landen die we “Westers” noemden maar dat maakt psychologie niet tot iets Westers. Bovendien is het hele idee van “Westers” steeds meer achterhaald.
• De psychologie is in toenemende mate een internationaal project aan het worden. De psychologie en de toepassing daarvan gaat over alle mensen en is van alle mensen.