Emodiversiteit als sleutel tot wijsheid

Het is een groot voordeel om in complexe situaties, zoals interpersoonlijke conflicten, wijs te kunnen handelen. Nu is bekend dat complexe situaties, waarin tegenstrijdige belangen en standpunten spelen, sterke emoties kunnen oproepen. Dit roept de vraag op welke rol emoties spelen bij de totstandkoming van wijs handelen. Is het zo dat emoties rationaliteit in de weg staan en dat je emoties dus het beste kunt proberen te verminderen? Of kunnen emoties juist behulpzaam zijn in het komen tot wijs gedrag? En zo ja, hoe dan? 

 Trainingen Progressiegericht Werken 

Over het belang van wijsheid

Wijsheid heeft filosofen al een paar duizend jaar bezig gehouden. Wijsheid is verstandig omgaan met complexe situaties, situaties waarbij sprake is van ambiguïteit, meerdere gezichtspunten en belangen, verschillende korte- en langetermijneffecten en voortdurende verandering.

Onderzoek van de laatste jaren (zie hier) heeft vier aspecten van wijs redenen aan het licht gebracht:

  1. intellectuele nederigheid
  2. het (h)erkennen van onzekerheid en verandering
  3. aandacht voor het perspectief van anderen
  4. gerichtheid op het integreren van verschillende perspectieven en komen tot compromissen (lees meer)

Wijsheid is niet zozeer relevant voor het uitvoeren van berekeningen of het oplossen van items op een intelligentietest. Het heeft dan ook weinig te maken met intelligentie. Wijsheid gaat over het omgaan met complexe situaties. En deze complexe situaties roepen vaak emoties op. 

Wat is de rol van emoties?

Emoties hebben effecten op allerlei aspecten van ons denken. Ze beïnvloeden hoe we redeneren, waar we onze aandacht op richten, wat we ons herinneren en hoe we ons dingen herinneren, hoe we situaties beoordelen, hoe we de waarschijnlijkheid van mogelijke uitkomsten inschatten en hoe we beslissingen nemen. 

Van oudsher is gesuggereerd dat emoties rationaliteit in de weg kunnen staan en daardoor wijsheid kunnen verminderen. Deze redenering volgend, zou het devies moeten zijn dat je, om wijs te kunnen handelen, je emoties (vooral negatieve) goed zou moeten kunnen verminderen. Meerdere filosofen, zoals de Stoïcijnen, Descartes en Spinoza, hingen deze manier van denken aan. 

Een relatief nieuwe kijk op emoties suggereert dat een andere manier van omgaan met emoties beter zou kunnen werken. Ik heb het over de functionele kijk op emoties zoals die door onder andere Lisa Feldman Barret wordt beschreven. Hierin worden emoties gezien als functioneel in de zin dat ze je waardevolle informatie geven over de complexe situatie waar je je bevindt. Bijvoorbeeld dat er iets niet goed gaat en dat je iets moet doen dit op te lossen. Vanuit dit perspectief bekeken zouden emoties niet moeten worden onderdrukt om wijs te kunnen handelen maar juist benut. 

Emodiversiteit: rijke en gebelanceerde emotiebeleving

In het denken over emoties is tot voor kort vaak vooral gelet op het effect van de intensiteit van emoties en op afzonderlijke emoties. Maar complexe situaties roepen niet zozeer afzonderlijke emoties op maar meerdere emoties tegelijkertijd. Het relatief nieuwe concept van emodiversiteit lijkt veelbelovend. Emodiversiteit gaat over de breedte en de balans van de emotionele ervaring. De breedte betreft het aantal emoties dat wordt ervaren. De balans betreft de mate waarin de verschillende emoties elkaar in evenwicht houden (met andere woorden: de mate waarin niet één emotie, zoals woede, andere emoties overheerst). 

Er is al wat interessant onderzoek gedaan naar emodiversiteit dat suggereert dat emodiversiteit psychopathologie kan onderdrukken door te voorkomen dat één afzonderlijke emotie de beleving van de persoon domineert. Het ervaren van meerdere emoties kan gezond zijn omdat het kan leiden tot het zien van meerdere mogelijke manieren van omgaan met een complexe situatie.

Onderzoek Grossman et al. (2019)

De Canadese onderzoeker Igor Grossman (zie foto bovenaan artikel) is één van de leidende onderzoekers op het gebied van wijs redeneren. In een nieuw artikel (Grossman, 2019) presenteert hij 5 onderzoeken die hij samen met zijn collega’s deed naar de relatie tussen emodiversiteit en wijs redeneren. 

Deze 5 studies maakten gebruik van verschillende steekproeven (totaal N=3678), verschillende onderzoeksmethoden (observatie, dagboek, experimenteel, en hadden betrekking op verschillende contexten (dagelijkse problemen, conflicten, politieke gebeurtenissen). 

In al deze studies werd gevonden dat er een positieve relatie bestond tussen emodiversiteit en wijs redeneren. Dus: hoe rijker de emotionele ervaring was en hoe meer verschillende emoties elkaar in balans hielden, hoe wijzer de manier van omgaan met situaties was. 

Hoe intens beleefde emoties waren hing minder duidelijk samen met wijs redeneren. Soms werd zelfs gevonden dat een meer intense emotie samenhing met wijs redeneren (in tegenstelling tot wat, bijvoorbeeld de Stoïcijnen zouden verwachten). Deze bevinding suggereert dat het naar beneden reguleren van emoties niet perse een goede strategie is voor het komen tot wijzere oordelen en gedragingen. 

Conclusie

Emoties kunnen wijsheid zeker in de weg staan. Dit is vooral het geval wanneer je overweldigd wordt door afzonderlijke emoties zoals woede, angst of jaloezie. Maar niet het onderdrukken van die emoties lijkt de meest aangewezen sleutel te zijn tot het komen tot verstandige oordelen en acties. In plaats daarvan lijkt emodiversiteit de sleutel. Dit betekent het onderkennen van meerdere emoties in de situatie. Dit maakt het mogelijk om beter aan te sluiten op de complexiteit van de situatie en om meerdere mogelijkheden te gaan zien voor hoe je je zou kunnen gedragen. 

 

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (9)
  • Bruikbaar (7)