6 Romeinse filosofen in hun zoektocht naar wijsheid

Hier besprak ik klassiek Oosterse filosofen en hier klassieke Griekse filosofen. De Romeinse cultuur bouwde sterk voort op de Griekse cultuur. Dit is ook te herkennen aan de werken van Romeinse filosofen. Vaak werden zij geïnspireerd door hun Griekse voorgangers. Hieronder bespreek ik enkele van de filosofen die zich in hun werk mede richtten op wijsheid.

1. Cato

Cato (Cato de Oude; 234-149 BCE) was één van de eerste bekende Romeinse filosofen. Hij was tevens politicus. Heel bekend van hem is de uitspraak: “Overigens ben ik van mening dat Carthago vernietigd moet worden.” Als denker was hij een soort no-nonsense traditionalist.

2. Lucretius

Lucretius (Titus Lucretius Carus; 99-55 BCE) was een volgende bekende naam. Hij werd het meest bekend om zijn leerdicht De Rerum Natura. Hij was een navolger van het Epicurisme en een scherp criticus van de heersende religie.

3. Cicero

Cicero (Marcus Tullius Cicero; 106-43 BCE) was een filosoof, een groot redenaar, advocaat en een invloedrijk politicus die leefde in de tijd van Julius Caesar. Van hem zijn redevoeringen, filosofische traktaten en vele brieven bewaard gebleven.

Enkele filosofen borduurden voort op de ideeën van de Griekse (Oude) Stoa. Vertegenwoordigers van deze Jonge Stoa waren Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius. Zij zagen theoretische wijsheid (hoe is de wereld?) als een voorwaarde voor praktische wijsheid (hoe moet je handelen?). Moraliteit zagen ze als voortvloeiend uit de natuurwetten. In hun geschriften gingen de Stoïcijnen vooral in op vragen als: Wat is belangrijk in het leven? Hoe kun je gelukkig worden? Hoe moeten we ons gedragen in moeilijke omstandigheden? Deze denkers hadden een grote invloed op de Romeinse cultuur. Dat had er vooral mee te maken dat het onderwerp zo relevant leek voor het alledaagse leven van de Romeinen.

4. Seneca

Seneca (Lucius Annaeus Seneca; 4 BCE -65), die bekend stond als Seneca De Jongere, schreef toegankelijk en voor velen inspirerend. Hij zag wijsheid als iets dat je als mens niet zomaar overkomt. Hij dacht dat wijsheid iets is dat levenslang kan worden onderwezen en ontwikkeld. Onderwijs in wijsheid zou leiden tot optimale menselijke ontplooiing. Seneca was een moralist. Hij zag ethiek als een belangrijk onderdeel van wijsheid. Seneca pleitte ervoor dat je je als individu niet zozeer laat leiden door emoties en ook niet door wat anderen van je verwachten. In plaats daarvan zou je je vrijheid om je eigen keuzes te maken moeten benutten en deze moeten baseren op rede. Tevens benadrukte hij het belang van matiging. Hij stelde bijvoorbeeld dat je je verwachtingen niet te hoog moet stellen om teleurstelling te voorkomen. Verder pleitte Seneca ervoor om je niet boven anderen verheven te voelen, ook niet voor slaven. Hij was hiermee één van de eerste bekende denkers die geloofde in menselijke gelijkwaardigheid. Seneca werd door Nero gedwongen de gifbeker te drinken omdat hij hem verdacht betrokken te zijn bij een complot tegen hem.

5. Epictetus

Epictetus (50-130) werd geboren als slaaf en ontwikkelde zich tot een invloedrijk filosoof. Hij zag filosofie als een manier van leven. Zelfkennis en logica zag hij als fundamenten van wijsheid. Hij pleitte ervoor om alles wat er gebeurt kalm en emotieloos te accepteren en te doen waar de situatie om vraagt. Als kenmerken van wijsheid zag hij het accepteren van je eigen verantwoordelijkheid voor je gedrag en gedisciplineerd en beheerst leven.

6. Marcus Aurelius

Marcus Aurelius (121-180) was keizer van Rome van 161-180. Hij werd gezien als een rechtvaardige en humane keizer. Als geschriften liet hij diverse brieven en notities achter. De notities schreef hij om te komen tot zelfkennis en zelfverbetering. Zijn bekendste werk was Ta eis heauton [3] (vertaald als Meditaties). Hij legde in zijn werk en leven de nadruk op dienstbaarheid, plichtsbetrachting en logica. Ook stelde hij dat het belangrijk is om meningen van feiten te onderscheiden en percepties van de werkelijkheid. Hij pleitte tegen het geven van valse hoop en voor het onder ogen zien van tegenslag. Tegenslag, verdriet, vernedering en lijden horen volgens hem bij het leven. Hij pleitte ervoor dit te accepteren en om te zoeken naar het bruikbare in tegenslag en obstakels. Wat je eerst als tegenslag zag zou later bepaalde voordelen kunnen blijken te hebben. Daardoor zou tegenslag je beter kunnen maken dan je zonder die tegenslag had kunnen worden. Poëtischer geformuleerd: het obstakel wordt de weg naar het bereiken van je doel [4]. Door dit besef zou je als mens misschien iets minder bevreesd kunnen worden voor tegenslag. Wat afschuwelijk lijkt en wat je het liefste zou vermijden, herbergt in zich misschien grote voordelen.

Noten

1. Deze uitspraak inspireerde later Christelijke theologen waaronder Reinhold Niebuhr (1934) in zijn Gebed om Kalmte (Serenity Prayer): God, schenk me / kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen/ moed om te veranderen wat ik wel kan veranderen / en wijsheid om het verschil hiertussen te zien.
2. Dit inzicht is een belangrijk uitgangspunt in de cognitieve gedragstherapie (CGT), één van de best onderzochte en meest gebruikte vormen van therapie.
3. Hij schreef dit in het Grieks. Ta eis heauton betekent aan zichzelf.
4. Ryan Holiday schreef een op Marcus Aurelius geïnspireerd boek met als titel The obstacle is the way.

Lees ook:

• De grote drie van de Oosterse filosofie
• De grote drie van de Griekse filosofie (e.v.a.)
• Logica: belangrijker dan we soms denken
• De stoïcijnse houding
• Tegenslag benutten, vordeel uit nadeel