Onze mentale versies van de mensen in ons leven

Laatst zat ik wat te mijmeren over mensen, zoals ik dat vaak doe. U kent dat misschien wel. Terwijl ik dat deed, realiseerde ik me dat de mensen over wie ik dacht misschien, in het echt, heel anders zijn dan hoe ik denk dat ze zijn. Onze mentale versies van hen kunnen heel anders zijn dan zij zelf zijn. Daar dacht ik even op door.

Wij zijn sociale wezens

Wij mensen zijn sociale wezens. Zelfs al gedragen we ons niet altijd sociaal of sociaal vaardig, we zijn vrijwel altijd enorm gericht op de sociale dimensie. We zijn grootgebracht door mensen, we gaan dagelijks om met mensen, we zijn gevoelig voor wat andere mensen denken, doen en zeggen en wat zij van ons vinden, we voelen ons verbonden met en afhankelijk van andere mensen, we kunnen ons ergeren aan andere mensen, en ga zo maar door.

Het sociale systeem in onze hersenen

Psycholoog Matt Lieberman legt uit dat er in ons brein twee tamelijk verschillende neurale systemen zijn voor respectievelijk taakgericht en sociaal denken. Wanneer we onze aandacht richten op het doen doen van werkzaamheden of leeractiviteiten is het taakgerichte systeem vooral actief. Zo gauw we deze taakgerichte activiteit loslaten wordt het sociale systeem, het zogenaamde default mode network actief.

Terwijl dit gebeurt, dwalen onze gedachten af en zijn we aan het dagdromen. We kunnen dan nadenken over onszelf, over andere mensen en onze relatie met hen en over het verleden en de toekomst. Het kan bijvoorbeeld zijn dat we in onze gedachten bepaalde situaties herbeleven of dat we ons in gedachten toekomstige hypothetische situaties voorstellen (heel vaak zijn dit sociale situaties). Ook lijkt het zo te zijn dat we op DMN momenten meer toegang tot onbewuste delen van ons brein hebben (lees meer).

We kunnen sociale situaties in ons hoofd afspelen

Wat er gebeurt als het DMN actief is, is fascinerend als je het goed beschouwt. Het is eigenlijk al bijzonder dat we als mensen het vermogen hebben om ons sociale situaties te herinneren, zelfs al zijn die soms heel lang geleden. Nog meer bijzonder vind ik het dat we sociale situaties in ons hoofd kunnen ‘afspelen’ die niet werkelijk hebben plaatsgevonden. Mensen die wij kennen spelen dan een rol in een scenariootje dat alleen in ons hoofd bestaat en niet in de realiteit.

Soms kunnen we onszelf kwellen door hen in gedachten dingen te laten doen die we verschrikkelijk vinden. Op andere momenten kunnen we een droomwereld creëren waarin we hen dingen laten doen die we die we geweldig zouden vinden. We kunnen ons voorstellen dat zij ons haten maar ook dat ze van ons houden. En welke van die twee we ook kiezen, beide kunnen er, in onze denkwereld, heel realistisch uitzien. 

Mentale representaties van de mensen in ons leven

Om dit te kunnen doen moeten wij een mentale representatie hebben van de mensen in ons leven. We kunnen die mentale representatie oproepen en deze mensen dan, als waren zij acteurs, dingen laten doen in onze scenario’s. Van alle mensen in ons leven kunnen we zulke mentale representaties hebben. Niet alleen van de mensen met wie we vaak omgaan maar ook van de mensen die maar vrij weinig zien. En ook van de mensen met wie het contact verbroken hebben en mensen die zijn overleden. En zelfs van beroemdheden die we nooit hebben ontmoet.

Ze kunnen op afroep in ons brein beschikbaar zijn en we kunnen hen in die denkbeeldige wereld in ons hoofd naar believen allerlei dingen laten doen en zeggen.

Mentale versies: hoeveel komen zij overeen met de echte personen?

Laten we de mensen in ons hoofd even onze mentale versies van de echte personen noemen. Die mentale versie is nooit helemaal een realistische representatie van hoe zij echt zijn. Misschien komen sommige van onze mentale mensen redelijk overeen met de echte persoon die zij moeten representeren. Maar bij andere individuen kan gelden dat onze mentale versie van hen behoorlijk anders is dan hoe zij echt zijn. Het lastige is dat we nooit precies kunnen weten in welke mate onze mentale representatie van hen overeenkomt met de echte persoon.

Waardoor mentale versies afwijken van de echte personen

Op basis van hoe we ze meegemaakt hebben, interpreteren we hoe ze denken en wat ze vinden en of ze ons mogen of niet. Maar zeker weten doen we dat niet. Want, ook al zeggen mensen dat ze ons mogen, dan zouden we daar nog een soort onoprechtheid en een bijbedoeling in kunnen zien. Misschien zijn mensen aan wie we vaak denken maar die we weinig zien in het echt wel behoorlijk anders dan in ons hoofd. Bij het interpreteren van hoe die mensen zijn projecteren we ook iets van onze eigen overtuigingen, intenties en denkbeelden op hen.

Ook kan de mentale representatie van hen, de versie van hen die in onze mentale scenariootjes fungeert, een soort eigen leven gaan leiden. We kunnen die mentale versies in zekere mate gaan verwarren met de persoon zelf. Dat komt door het volgende. Ons brein is niet zo goed in het onderscheiden van het verschil tussen de werkelijkheid en de hypothetische situaties die wij in ons hoofd zelf bedenken. Hoewel ze verzonnen zijn, kunnen ze er heel realistisch ‘uitzien’ en als echt voelen.

We proberen mensen te begrijpen maar dit lukt nooit helemaal en soms zelfs slecht

Het is geen wonder dat ons brein zoveel tijd besteedt aan het nadenken over andere mensen. We hebben het aan de ene kant namelijk nodig dat we een zeker begrip hebben van hoe andere mensen zijn, wat zij bedoelen en hoe ze over ons denken. Zonder dit begrip zouden we helemaal niet weten hoe we met ze om moeten gaan. Aan de andere kant kunnen we er donder op zeggen dat onze mentale versie van hen nooit helemaal klopt en in sommige gevallen misschien zelfs vrij ver van de waarheid afstaat.

We kunnen mentale representaties dus niet afschaffen maar we weten dat ze nooit helemaal betrouwbaar zijn.

In het moment zijn

Een simpele oplossing heb ik niet voor dit probleem. Het is geen optie om niet meer te denken en dagdromen over andere mensen. Dit is wat het brein doet, of we het willen of niet. Wel kunnen we misschien proberen te onthouden dat mensen misschien een beetje anders of zelfs heel anders zijn dan we denken. Op het moment dat we de echte persoon zien, kunnen we proberen ‘in het moment te zijn’ en een open mind te hebben terwijl we met hen communiceren.

Lees ook: 

• De liking gap: waarschijnlijk vinden anderen je aardiger dan je denkt