De verborgen schade van de controlerende motivatiestijl

door | sep 27, 2023 | motivatie, Progressiegericht werken, zelfdeterminatietheorie | 2 reacties

De verborgen schade van de controlerende motivatiestijl: tijd voor verandering

In opvoeding, opleiding en werk willen we mensen graag in beweging krijgen. Hoe doen we dat? Grofweg zijn er twee motivatiestijlen onderscheiden die beide veel voorkomen: de contolerende motivatiestijl en de autonomie-ondersteunende motivatiestijl. Veel onderzoek uit de zelfdeterminatietheorie heeft laten zien: de autonomie-ondersteunde stijl is veruit superieur (zie bijvoorbeeld hier). Mensen voelen zich er beter bij en ze functioneren er beter bij. Maar de controlerende stijl, hoe ineffectief ook, komt toch nog zeer vaak voor. Hoe komt dat?

De controlerende motivatiestijl

De controlerende motivatiestijl (ofwel dwingende motivatiestijl) is geworteld in een oude manier van denken over mensen. Deze gaat ervan uit dat je mensen in beweging krijgen via straf, beloning en controle. Bij de controlerende stijl hoort onder andere:

  • autoritaire taal en toon
  • dreigen met straf
  • schuldgevoel opwekken bij ongewenst gedrag
  • beloningen in het vooruit stellen om gewenst gedrag uit te lokken
  • vleien om iets van de ander gedaan te krijgen

Gecontroleerde motivatie

De controlerende stijl leidt tot gecontroleerde motivatie. Als we gecontroleerd gemotiveerd zijn:

  • voelen we angst en spanning
  • kost de activiteit ons veel energie
  • voelen we ons er weinig bij betrokken
  • zijn we ontevreden
  • nemen we de kortste weg naar het doel
  • is de kans groot dat we sjoemelen en valsspelen

De autonomie-ondersteunende motivatiestijl

De autonomie-ondersteunende motivatiestijl gaat uit van een ander mensbeeld, namelijk dat mensen van nature gemotiveerd zijn omdat ze het leuk vinden om dingen te doen en uit te proberen en omdat ze een nuttige bijdrage willen leveren. Bij autonomie ondersteuning scheppen we de condities waarbinnen de ander zichzelf kan motiveren. Hierbij hoort onder andere:

  • het perspectief van de ander erkennen
  • keuzes bieden
  • eigen initiatief stimuleren
  • de ander betrekken bij het stellen van doelen en nemen van besluiten
  • het geven van een goede reden als je de ander iets vraagt te doen
  • het bieden van structuur

Autonome motivatie

Als we autonoom gemotiveerd zijn, staan we erachter om de activiteit te doen omdat we de activiteit leuk en/of belangrijk vinden. Als dat zo is:

  • voelen we ons beter
  • functioneren we beter
  • zijn we creatiever
  • werken we beter samen
  • leren we meer diepgaand
  • houden we langer vol

Deze video van Edward Deci geeft meer uitleg.

Waarom mensen toch vasthouden aan de controlerende motivatiestijl

Ondanks dat er wereldwijd inmiddels honderden onderzoeken zijn die hebben aangetoond dat autonomie-ondersteuning beter werkt dan de controlerende stijl, komt deze laatste nog erg veel voor. Hoe kan dat? Ik zie hiervoor verschillende redenen.

We kennen niet anders

Een eerste reden is dat we vaak geloven in wat we kennen. In de psychologie is dit verschijnsel bekend als het mere-exposure effect. Dit betekent dat we een voorkeur hebben voor dingen waarmee we ervaring hebben. Als we bijvoorbeeld zelf op een autoritaire manier zijn opgevoed of worden aangestuurd dan vergroot dit de kans dat we zelf ook autoritair zullen optreden.

Deze eerste reden zou je kunnen omschrijven als: ‘kennen is doen’. Maar dit roept een nieuwe vraag op: waarom zijn we zelf dan autoritair opgevoed? Waarom was deze controlerende manier van opvoeden überhaupt ooit populair?

We denken (onterecht) te zien dat het werkt

Dit heeft te maken met de beperktheid van onze eigen waarneming en intuïties als het gaat om zaken die te maken hebben met psychologie. De controlerende aanpak werkt weliswaar in veel opzichten niet goed maar het lijkt wel degelijk goed te werken. De methoden van de controlerende aanpak zoals dreigen, stemverheffing, straffen en het in het vooruitzicht stellen van een beloning, hebben vaak namelijk wel degelijk snel een effect op het gedrag van mensen.

De verborgen schade van de controlerende motivatiestijl

Een leraar die zijn klas bulderend toespreekt, krijgt de klas op dat moment waarschijnlijk snel stil. De leraar concludeert wellicht dat bulderend toespreken werkt en noodzakelijk is als leerlingen lastig zijn. Maar schijn bedriegt. Welke denkfout maakt deze leraar?

Er zijn vijf type schade die optreden maar die niet gemakkelijk zijn waar te nemen omdat ze in het hoofd van de ander plaats vinden.

  1. Intrinsieke motivatie neemt af (de ander gaat het minder leuk vinden)
  2. Geïnternaliseerde motivatie komt niet tot stand (gaat het belang niet zien)
  3. Verbondenheid komt niet tot stand. Relatie wordt beschadigd (wordt bang/krijgt een hekel)
  4. Zo gauw je stopt, keert het ongewenste gedrag terug
  5. Er treedt vaak gewenning op waardoor je drukmiddelen steeds wat intensiever moet inzetten voor hetzelfde effect

Conclusie

De controlerende stijl van motiveren komt nog vaak voor. Deels is dat omdat mensen vaak niets anders kennen en kunnen bedenken. Daarnaast is er een meer subtiele reden: de controlerende motivatiestijl lijkt te werken als we vooral kijken naar de onmiddellijke oppervlakkige effecten. De negatieve bijeffecten die optreden zijn moeilijker zichtbaar maar zeer schadelijk.

► Gebruik je de controlerende stijl? Dan doe je er goed aan om deze los te laten en over te stappen naar de autonomie-ondersteunende stijl. Deze is niet alleen effectiever maar ook prettiger voor de mensen met wie je werkt en ook voor jezelf.

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (7)
  • Bruikbaar (2)

2 Reacties

  1. Aart Brezet

    De controlerende motivatiestijl is hardnekkig omdat het zijn eigen gelijk bevestigd, juist door de korte positieve termijn effecten en het uitblijven van die effecten op de langere termijn. “Zie je wel dat mensen niet uit zichzelf gemotiveerd zijn? Als je er niet bovenop zit doen ze niets.”

    Het mensbeeld waar vanuit je handelt wordt bevestigd omdat mensen zich naar jouw mensbeeld gaan gedragen. In gesprek hierover gaat het er dus ook niet om of een mensbeeld waar is, maar welk mensbeeld van waarde is. Kortom: welk mensbeeld wil je dat er waar is? De kans dat wij elkaar dan vinden, is een stuk groter.

    Antwoord
  2. Coert Visser

    Beste Aart,

    Hartelijk dank voor je inzichtelijke reactie. Wat je benadrukt over de controlerende motivatiestijl – dat deze zijn eigen gelijk lijkt te bevestigen door de korte termijn effecten – is een belangrijk punt.

    Ik zou het woord ‘ogenschijnlijke’ willen toevoegen: de “ogenschijnlijke positieve korte termijn effecten”. Deze effecten kunnen op het eerste gezicht positief lijken, maar zijn dat vaak niet in werkelijkheid. Binnenin de persoon die op een controlerende manier wordt aangestuurd, kunnen meteen negatieve gevoelens, gedachten en neigingen opkomen, hoewel deze uitwendig niet altijd meteen zichtbaar zijn.

    Wat je daarna aanstipt, over de tijdelijke aard van deze effecten en hoe dit kan leiden tot de gedachte “Ah, blijkbaar moet ik ze nu weer even onder druk zetten!”, is ook interessant. Het verduidelijkt hoe gemakkelijk het kan zijn om in een vicieuze cirkel van controlerend gedrag te vervallen.

    Antwoord

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

 

Voeg je bij 525 andere abonnees
 

► UPDATES & REACTIES

  1. Coert Visser
  2. Coert Visser
  3. Coert Visser
  4. Coert Visser
  5. Coert Visser
  6. Coert Visser
  7. Coert Visser
  8. Coert Visser
  9. Coert Visser

    Open link ► Dit artikel van Zhao et al. (2024) laat zien dat een hogere inname van plantaardige vetten, vooral…