Progressiegericht werken krijgt steeds meer aandacht. Maar wanneer is deze aanpak vooral bruikbaar? En wat is het verschil tussen progressiegericht werken en het zoeken naar probleemoorzaken? Deze thema’s bespreek ik hieronder. Ik kom tot een paradoxale conclusie: de complexiteit van menselijk gedrag en organisaties vraagt om de eenvoud van progressiegericht werken. Met andere woorden: veel problemen in het functioneren van mensen en organisaties bevinden zich in complexe systemen en kunnen het beste met een progressiegerichte benadering kunnen worden aangepakt.

Dalende innovatiegraad: Een technologiebedrijf kampt met een dalende innovatiegraad. Het managementteam constateert dat nieuwe productlanceringen achterblijven en besluit het probleem te analyseren. Ze identificeren als oorzaak een gebrek aan creativiteit bij de R&D-afdeling en beslissen om striktere deadlines en prestatiedoelen op te leggen. Bovendien snijden ze in het budget voor experimenten om kosten te besparen. Het resultaat is dat medewerkers zich onder druk gezet voelen en minder geneigd zijn om risico’s te nemen, waardoor de innovatie nog verder stagneert. Het management staat voor een raadsel: hoe kunnen ze dit probleem aanpakken?

Wanneer het zoeken naar probleemoorzaken zinvol is

Veel technische en medische problemen kunnen worden aangepakt door via probleemanalyse: zoeken naar probleemoorzaken. Deze aanpak komt grofweg hier op neer:

1. Begrijp de aard van het probleem: Identificeer wat er mis is.
2. Zoek de oorzaak: Bepaal wat het probleem veroorzaakt.
3. Pas een oplossing toe: Elimineer de oorzaak of verminder de negatieve gevolgen.

Voorbeelden:

• Een lekke band: U constateert dat uw fietsband leeg is. U zoekt naar het gaatje, plakt het met een reparatieset en de band is weer klaar voor gebruik.
• Softwarefout: Een applicatie crasht telkens bij het uitvoeren van een bepaalde functie. Een programmeur debugt de code, vindt de fout en corrigeert deze, waarna de software stabiel draait.

In complexe systemen is het zoeken naar oorzaken minder kansrijk

In veel organisatorische situaties werkt deze aanpak echter niet optimaal. Bij het toepassen van het zoeken naar probleemoorzaken op complexe problemen zie ik vaak de volgende effecten:

1. Meer oorzaken ontdekken: Hoe meer u graaft, hoe meer potentiële oorzaken u vindt, wat kan leiden tot analyseverlamming.
2. Negatieve gevoelens creëren: Het focussen op problemen kan stress, defensiviteit en weerstand oproepen bij betrokkenen.
3. Doelgerichtheid verliezen: De aandacht verschuift van het bereiken van positieve doelen naar het vermijden van negatieve uitkomsten, wat demotiverend kan werken.

Dit roept de vraag op: waarom gebeurt dit? Het antwoord ligt in de aard van complexe problemen binnen complexe systemen.

Complexe systemen vragen om progressiegericht werken

Hoe complexer een systeem is, hoe minder effectief het zoeken naar probleemoorzaken kan zijn. Met complexe systemen bedoel ik hier niet simpelweg ‘ingewikkelde systemen’, maar verwijs ik naar een begrip uit de complexiteitstheorie: complexe adaptieve systemen (CAS).

Intermezzo: Wat zijn complexe (adaptieve) systemen?

In een complex adaptief systeem (CAS) interageren vele verschillende actoren op diverse manieren. Voorbeelden zijn een organisatiecultuur, een economie of het ecosysteem van een regenwoud. De complexiteitswetenschap heeft ontdekt dat zulke systemen zich op onvoorspelbare en niet-lineaire manieren gedragen. Kenmerken van een CAS zijn onder andere:

1. Zelforganisatie: Structuren en patronen ontstaan spontaan zonder centrale sturing.
2. Non-lineaire veranderingen: Kleine acties kunnen grote, onvoorziene gevolgen hebben (het vlindereffect).
3. Emergente eigenschappen: Het geheel heeft eigenschappen die niet af te leiden zijn uit de som der delen (bijvoorbeeld bewustzijn dat ontstaat uit neuronale interacties in de hersenen).

Door deze eigenschappen is het in complexe systemen moeilijk om oorzaak en gevolg duidelijk te scheiden, wat traditionele probleemoplossing bemoeilijkt. De complexiteitswetenschap dwingt ons om onze traditionele kijk op organisaties en menselijk gedrag te herzien. Hieronder vergelijk ik het traditionele perspectief, het complexiteitsperspectief en het progressiegerichte perspectief.

Tabel: Vergelijking van drie perspectieven

Hoe werkt de progressiegerichte benadering?

Progressiegericht werken richt zich niet op het zoeken naar de grondoorzaken van problemen, maar ontkent problemen ook niet. In plaats daarvan richt de progressiegerichte aanpak zich op:

1. Het expliciet maken van de progressiebehoefte: Waar zoeken we progressie in? Wat willen we bereiken? We formuleren progressiebehoeften in positieve en concrete termen en we formuleren waarom we hier progressie in zoeken.
2. Het zichtbaar maken van al bereikte progressie: Door te reflecteren op wat al is bereikt, krijgen we inzicht in onze voortgang en bouwen we vertrouwen op.
3. Het zichtbaar maken van verder gewenste progressie: Door helder te maken wat we nog willen bereiken, ontstaat een duidelijk beeld van de richting waarin we verder willen ontwikkelen.
4. Het genereren van ideeën voor volgende stappen: Welke kleine, haalbare acties kunnen we nu ondernemen om verder te komen richting ons doel?

De progressiegerichte aanpak omvat een reeks principes en technieken die individuen en teams ondersteunen om zowel bereikte als gewenste progressie zichtbaar te maken en inzicht te verkrijgen in de te nemen vervolgstappen. De wetenschappelijke psychologie vormt het fundament van deze aanpak. Hierbij spelen de zelfdeterminatietheorie en mindsettheorie een belangrijke rol. Dit artikel beschrijft een model dat de belangrijkste elementen van progressiegericht werken in hun samenhang toont: het cyclisch model voor betekenisvolle progressie.

Het cyclisch model voor betekenisvolle progressie

Het cyclisch model voor betekenisvolle progressie laat zien hoe verschillende psychologische factoren elkaar versterken om duurzame ontwikkeling en voldoening te bevorderen. Het model biedt een samenhangend kader dat inzicht geeft in betekenisvolle progressie. Het ondersteunt hoe deze progressie blijvend kan worden versterkt. Het model werkt niet lineair, maar cyclisch: de verschillende bouwstenen versterken elkaar in een doorlopend proces. Dit betekent dat elke stap binnen het model invloed heeft op de volgende stap, wat leidt tot een voortdurende lus van motivatie, inspanning, progressie en monitoring. Deze cyclus zorgt ervoor dat betekenisvolle progressie niet een eenmalige gebeurtenis is, maar een proces van continue ontwikkeling. Bijvoorbeeld: wanneer we onze progressie monitoren, krijgen we meer inzicht en voldoening, wat onze autonome motivatie versterkt. Deze motivatie stimuleert ons weer om met een groeimindset door te zetten, wat leidt tot verdere progressie en zo blijft de cyclus voortduren.

De bouwstenen van het model

Het model beschrijft de volgende cruciale bouwstenen die in onderlinge wisselwerking betekenisvolle progressie mogelijk maken:

1. Groeimindset als deur naar inspanning en progressie: Een groeimindset houdt in dat we geloven dat we onze capaciteiten kunnen ontwikkelen en dat progressie mogelijk is. Dit geloof opent de deur naar duurzame inspanning, omdat we inspanning zien als de sleutel tot leren en presteren. In het model wordt dit visueel weergegeven door een open deur, die symbool staat voor de bereidheid om door inspanning te leren en te groeien.
2. Autonome motivatie als energiebron: Autonome motivatie is de energiebron die ons aandrijft om ons te blijven inzetten voor wat we belangrijk en interessant vinden. Wanneer we autonoom gemotiveerd zijn, worden we gedreven door het belang dat we hechten aan de activiteit (geïnternaliseerde motivatie) of doordat we het leuk vinden om ermee bezig te zijn (intrinsieke motivatie). Deze motivatie zorgt voor de energie om vol te houden, zelfs als het moeilijk wordt.
3. Duurzame inspanning: Duurzame inspanning is doelgericht, geconcentreerd en volhardend werken aan leren en presteren. Het is deze inspanning die de basis vormt voor het bereiken van betekenisvolle progressie. Door vol te houden, kunnen we stap voor stap dichter bij onze doelen komen en leren we voortdurend nieuwe vaardigheden en inzichten.
4. Betekenisvolle progressie: Betekenisvolle progressie omvat de stappen die we zetten in zaken die voor ons waardevol zijn, zoals persoonlijke groei en concrete resultaten. Het is de ontwikkeling die we zien op gebieden die resoneren met onze intrinsieke waarden en doelen. Deze progressie zorgt voor een gevoel van voldoening en geeft ons motivatie om verder te blijven werken aan wat voor ons belangrijk is.
5. Progressiemonitoring: Progressiemonitoring is het bewuste proces van bijhouden en reflecteren op de progressie die we hebben gemaakt. Door regelmatig stil te staan bij de geboekte stappen, krijgen we meer inzicht in onze vooruitgang. Dit verhoogt niet alleen ons gevoel van competentie, maar helpt ook om de motivatie vast te houden. Als we geen progressiemonitoring doen, merken we betekenisvolle progressie vaak niet op. Hierdoor geven we geen terugkoppeling naar onze groeimindset, autonome motivatie en het effect op ons welzijn.Progressiemonitoring functioneert daarom als een belangrijke moderator in dit proces, omdat het de vaak onzichtbare progressie zichtbaar maakt en helpt om de negativiteitsbias te doorbreken, waarbij we geneigd zijn te focussen op wat nog niet goed gaat. Door deze zichtbaarheid bevordert progressiemonitoring een positieve lus van verdere motivatie en groei, wat bijdraagt aan duurzame ontwikkeling en welzijn.
6. Positieve ervaring: Een belangrijk resultaat van betekenisvolle progressie en progressiemonitoring is dat het leidt tot positieve leer-/werkervaringen en psychologisch en fysiek welzijn. Het bewust worden van onze geboekte stappen versterkt ons gevoel van voldoening en zorgt voor een positievere ervaring in zowel de school- als werkomgeving. Bovendien draagt het bij aan ons emotioneel welzijn, wat een belangrijke factor is in het blijven inzetten voor verdere progressie.

Al bereikte en verder gewenste progressie zichtbaar maken

Door aandacht te besteden aan zowel wat al is bereikt als wat nog gewenst is, worden de volgende voordelen bereikt:

1. Energie: Door de positieve emoties die we herbeleven wanneer we onze progressie erkennen, krijgen we hernieuwde energie die ons de mogelijkheid geeft om door te gaan.
2. Gevoel van competentie: Het erkennen van wat goed gaat versterkt ons gevoel van bekwaamheid. Dit vervult de basisbehoefte aan competentie, waardoor we ons beter voelen en beter functioneren.
3. Positieve emoties: Het bewust zijn van onze vooruitgang leidt tot positieve gevoelens, wat onze creativiteit en probleemoplossend vermogen vergroot.

Meerwaarde van het samen bespreken van progressie

Progressiemonitoring is al nuttig als je het zelfstandig doet. Maar door het samen met anderen te doen, zijn er nog meer voordelen:

1. Meer inzicht: Door je vooruitgang aan anderen uit te leggen, krijg je een dieper bewustzijn van wat werkte en waarom.
2. Besmettelijkheid van positieve emoties: Positieve emoties zijn aanstekelijk; door ze te delen, versterk je de positieve sfeer binnen het team.
3. Gevoel van verbondenheid: Het gezamenlijk bespreken van progressie bevordert herkenning en begrip, waardoor teamleden elkaar beter leren kennen en nuttige informatie uitwisselen.

Innovatie stimuleren: Het management van het technologiebedrijf verkent samen met de R&D-afdeling waar ze vooruitgang in willen boeken, bijvoorbeeld in het bevorderen van succesvolle productlanceringen. Door te reflecteren op eerdere momenten van succesvolle innovatie en te erkennen wat toen goed werkte, krijgen ze inzicht in effectieve strategieën en omstandigheden die innovatie stimuleren. Vervolgens kunnen ze gezamenlijk de gewenste progressie duidelijk maken door te beschrijven wat ze graag anders of beter zouden willen zien, en te bespreken welke stappen kunnen bijdragen aan deze vooruitgang. Dit kan onder meer het herinvesteren in budgetten voor experimenten omvatten, het creëren van een groeimindsetcultuur die creativiteit en samenwerking aanmoedigt, en het verwijderen van barrières die innovatie belemmeren.

Uitnodiging

Progressiegericht werken is natuurlijk geen wondermiddel, maar het biedt een effectieve aanpak voor problemen binnen complexe systemen. Door te focussen op de progressiebehoefte, maken we al bereikte en verder gewenste progressie zichtbaar. We nemen kleine stappen. Zo motiveren we mensen en betrekken we hen bij het veranderingsproces. Progressiegericht werken is eenvoudig te begrijpen maar vergt oefening en aandacht om effectief toe te passen. Wilt u het uitproberen? Hier is een beknopte samenvatting van de methode:

1. Maak de progressiebehoefte expliciet: Formuleer wat u wilt bereiken in positieve en concrete termen en waarom dit belangrijk voor u is.
2. Maak al bereikte progressie zichtbaar: Reflecteer op wat al goed gaat en wat u al hebt bereikt.
3. Maak verder gewenste progressie zichtbaar: Bedenk wat u nog verder wilt ontwikkelen en waar u naar streeft.
4. Genereer ideeën voor volgende stappen: Bedenk kleine, haalbare acties om vooruitgang te boeken, voer deze uit en pas aan op basis van feedback.

Lees ook:

• Het cyclisch model voor betekenisvolle progressie
• Ontdek een krachtige tegenmaatregel tegen de negativiteitsbias: progressiemonitoring
• Het probleem van probleemanalyse
• Voordelen van het zetten van een kleine stap vooruit
• De testen-en-leren aanpak