Breinplasticiteit: wat is het en hoe kun je het benutten?

In vervolg op mijn recente artikelen Is neurowetenschap relevant voor coaches? en Hoe baan je je een weg in het oerwoud van de neurowetenschap? wil ik nu stilstaan bij wat wat mij betreft één van de meest fascinerende onderwerpen binnen de neurowetenschap is: breinplasticiteit (ook vaak aangeduid met de term neuroplasticiteit). 

Zijn volwassen breinen statisch?

Lange tijd is over het brein gedacht in vrij statische termen. Zo dacht men dat breinen van jonge mensen volop in verandering zijn waardoor ze veel nieuwe dingen kunnen leren maar dat breinen van oude mensen weinig veranderbaar meer zijn en dat zij daardoor moeilijker of niet meer kunnen leren. Ook dacht men dat schade aan het brein normaal gesproken onomkeerbaar is. En tenslotte dacht men dat er niets aan te doen valt dat bij het ouder worden breinfuncties steeds verder achteruitgaan.

Breinplasticiteit

Sinds enkele decennia wordt steeds meer bekend over ons vermogen om ons brein steeds te blijven ontwikkelen. Ons brein is in feite nooit statisch. Een paar voorbeelden van hoe plastisch ons brein is.

• Elke keer dat we ons ergens op concentreren verandert er iets in ons brein. Elke keer dat we iets leren her-arrangeren we ons brein.
• Elke keer dat we een flinke wandeling maken ontstaan er nieuwe neuronen in ons brein.
• En is het waar dat schade aan ons brein per definitie onomkeerbaar is? Nee. In veel gevallen kunnen andere hersengebieden de functie van beschadigde gebieden overnemen (lees meer).
• En is het waar dat er niets aan te doen is dat onze breinfuncties met het ouder worden achteruit gaan? Nee.

Het is waar dat veel mentale capaciteiten bij het ouder worden normaal gesproken achteruitgaan maar het idee dat we dat lijdzaam moeten aanzien is onwaar. We kunnen erg veel doen om mentaal fit te blijven en mentale problemen te voorkomen en zo vitaal oud te worden. En in de gevallen dat we ze niet voorkomen dan kunnen we toch vaak behoorlijk uitstellen.

Hoe? Door een combinatie van dagelijkse lichaamsbeweging en mentale uitdaging. Een manier waarop we ons brein goed kunnen blijven trainen is door breinoefeningen te doen. Twee andere manieren zijn: een nieuwe taal leren en een muziekinstrument gaan bespelen. Recent onderzoek laat zien dat breinplasticiteit bij ouderen deels via andere mechanismes verloopt maar er nog steeds is (lees meer).

Breinplasticiteit te optimistisch?

Je zou verwachten dat de bevindingen over de plasticiteit van het brein met enthousiasme zouden worden ontvangen door zowel medici als leken maar dat is lang niet altijd het geval. Ik vermoed dat dat deels te maken heeft met het idee dat mensen hebben dat breinplasticiteit te optimistisch is. Maar dat lijkt mij een onterechte kijk op breinplasticiteit. Ik zie natuurlijk ook wel dat het feit van neuroplasticiteit een positieve kant heeft. Maar je zou met evenveel recht kunnen zeggen dat het feit van breinplasticiteit een harde kant heeft. Ons brein kan zich door hoe we ons gedragen en waar we onze aandacht op richten niet alleen in een goede richting maar ook in een slechte richting ontwikkelen.

Hou het in de gaten?

Het onderwerp van breinplasticiteit lijkt me een belangrijk onderwerp om in de gaten te houden. Een goede manier om je te beginnen te verdiepen in dat onderwerp is door een recent boek te lezen van één van de belangrijkste onderzoekers op dit gebied, Michael Merzenich: Soft-wired: How The New Science Of Brain Plasticity Can Change Your Life.