Neuroplasticiteit en genezing

Nieuwe bevindingen over neuroplasticiteit zijn niet alleen in het algemeen belangrijk voor ons allen maar ook voor de genezing van breinaandoeningen.

Neuroplasticiteit

De ontdekking van hoe groot de plasticiteit van de menselijke hersenen is, is belangrijk en bruikbaar voor iedereen. We hebben allemaal het vermogen om onze hersenen te ontwikkelen en dit vermogen blijft levenslang aanwezig. Waarom dit voor iedereen belangrijk is om te weten, is omdat wat wij doen en hoe wij leven continu invloed heeft op hoe onze hersenen zich blijven ontwikkelen. Sommige manieren van leven kunnen de kans op hersenziekten en problemen vergroten terwijl andere manieren van leven deze juist verkleinen. Zoals ik bijvoorbeeld schreef ik deze recensie van het boek van Erik Scherder, Laat je hersenen niet zitten, dragen veel bewegen en het aangaan van cognitieve uitdaging bij aan het vitaal houden en ontwikkelen van je brein. De combinatie van deze twee dingen bevordert onder andere de aanmaak van nieuwe neuronen, het blijven bestaan van deze nieuwe neuronen en het aangaan van nieuwe verbindingen tussen nieuwe neuronen. De ontdekking het fenomeen van neuroplasticiteit is ook belangrijk voor de genezing van allerlei aandoeningen van de hersenen. 

Boek van Norman Doidge

Het nieuwe boek van Norman Doidge, The brain’s way of healing, gaat geheel over dit onderwerp. Hij beschrijft in dit boek drie concepten waarvan hij denkt dat ze neuroplastische genezing mogelijk maken en vijf fases die hierbij volgens hem aan de orde kunnen zijn. De drie concepten zijn: 1) aangeleerd ongebruik, 2) ruis in het brein en 3) de snelle vorming van neuronale samenwerkingsverbanden. De vijf fases, die overigens niet allemaal aan de orde hoeven te zijn in specifieke gevallen van neuroplastische genezing, zijn: 1) cellulaire reparatie, 2) neurostimulatie, 3) neuromodulatie, 4) neurorelaxatie en 5) neurodifferentiatie en leren. Ik vat hieronder de concepten en fases kort samen.

Concepten

Het eerste concept, aangeleerd ongebruik, verwijst naar het feit dat patiënten na het optreden van hersenschade, bijvoorbeeld door een hersenbloeding, gedurende een bepaalde tijd niet in staat zijn om iets te doen wat eerst wel konden (bijvoorbeeld hun rechterarm bewegen). Na een tijdje tevergeefs geprobeerd te hebben de rechterarm te bewegen, ‘leert’ de persoon/het brein dat dit niet meer kan en gaat alleen de andere arm gebruiken. Onderzoeker Taub ontdekte dat wanneer je de nog goed functionerende arm immobiliseert en de andere arm zeer intensief traint, deze veel van haar functionaliteit (of alle) vaak terug kan krijgen.

Het tweede concept, ruis in het brein, verwijst naar het verschijnsel dat wanneer er schade in het brein optreedt niet alle neuronen volledig stilvallen. Sommige neuronen blijven in bepaalde mate elektrische signalen afgeven maar doen dit op een onregelmatige en verstoorde wijze. Deze onregelmatige signalen hebben een effect op alle netwerken waar zij mee verbonden zijn en vormen een achtergrondruis binnen deze netwerken die ertoe kan leiden dat ook de ontvangst van goede signalen verstoord wordt.

Het derde concept, de snelle vorming van neuronale samenwerkingsverbanden, beschrijft het verschijnsel dat neuronen samenwerken in wijdverbreide groepen in steeds nieuwe samenwerkingsverbanden. Deze samenwerkingsverbanden bevatten veel redundantie waardoor wanneer bepaalde onderdelen van netwerken beschadigd zijn, andere onderdelen de functionaliteit van de beschadigde delen soms kunnen overnemen.

Fases

De eerste fase, cellulaire reparatie, heeft betrekking op het herstellen van de gezondheid van de neuronen en gliacellen in het brein nadat deze beschadigd zijn geraakt. De tweede fase, neurostimulatie, heeft betrekking op het prikkelen van hersencellen via licht, geluid, elektriciteit, vibratie, beweging of denken waardoor de vorming van nieuwe verbindingen wordt gestimuleerd. De derde fase, neuromodulatie, is een fase waarin het algemene arousalniveau van het brein wordt gereset waardoor de balans tussen excitatie en inhibitie wordt hersteld. In fase vier, neurorelaxatie, ontspant de persoon zich en haalt hij of zij slaap in. Het brein verzamelt in deze fase energie benodigd om te herstellen. In fase 5, neurodifferentiatie en leren, worden nieuwe vaardigheden geleerd (of oude opnieuw aangeleerd) via een proces van trainen van steeds subtielere verschillen in bewegingen, geluiden, beelden of wat dan ook van toepassing is voor de betreffende vaardigheid. Deze concepten en fases staan hier heel algemeen en abstract beschreven. Ze komen meer tot leven als je de vele voorbeelden in het boek leest.

Jim Silberman

Over het lezen van het boek gesproken: wie het boek helemaal uitleest, komt helemaal aan het einde een sprekend en aangrijpend voorbeeld tegen van de inhoud van het boek. Halverwege het schrijven van het boek werd Jim Silberman, al sinds het jaar 2000 de editor van Doidge, getroffen door een ernstige hersenbloeding die ertoe leidde dat hij zijn linker arm en been niet meer kon gebruiken. Nadat Silberman het ziekenhuis mocht verlaten kreeg hij zeer weinig begeleiding. Toen hij tegenover zijn neuroloog hoop op genezing uitsprak, antwoordde deze dat hij geen hoop moest putten uit de zeer kleine verbeteringen die hij na zijn hersenbloeding had geboekt en dat hij binnenkort een plateau zou bereiken waarna hij hij geen verdere vooruitgang meer zou boeken. Silberman nam hiermee geen genoegen en ging alle principes toepassen uit Doidges boeken waaronder de hierboven genoemde therapie van Taub. Hij hervatte het editen van het boek en tegen de tijd dat het boek voltooid was had hij het grootste deel van zijn verloren functies weer teruggewonnen. Niet alleen een treffend voorbeeld van het belang van neuroplasticiteit voor genezing van aandoeningen van het brein maar helaas ook van de achterblijvende medische praktijk.