Kun je wijsheid cultiveren in werksituaties?

Of je het nut ziet van het cultiveren van wijsheid in werksituaties hangt ervan af of je gelooft dat wijsheid überhaupt ontwikkeld kan worden. Recent experimenteel onderzoek heeft laten zien dat de belangrijke componenten van wijsheid inderdaad goed ontwikkelbaar zijn. In een nieuw hoofdstuk zet Igor Grossmann (2020) op een rijtje wat er bekend is over de ontwikkelbaarheid van wijsheid. Ook geeft hij suggesties voor hoe wijsheid in werk gecultiveerd kan worden.

Is wijsheid ontwikkelbaar?

Veel boeken die op de een of andere manier raken aan het onderwerp wijsheid vinden gretig aftrek. Veel mensen lijken een interesse voor en verlangen naar wijsheid te hebben. Tegelijk zien veel mensen wijsheid als iets wat sommige mensen gewoon hebben en andere niet en wat lastig te ontwikkelen is. Daarnaast is wijsheid voor veel mensen vrij ongrijpbaar en mystiek wat het natuurlijk ook lastig maakt om te bedenken hoe je het zou moeten ontwikkelen.

Overigens zijn er wat verschillen in hoe mensen uit verschillende culturen over de ontwikkelbaarheid van wijsheid denken. Mensen uit Westerse, individualistische culturen hebben de neiging het als weinig ontwikkelbaar te zien. Mensen uit meer Oosterse, collectivistische culturen hebben de neiging het wat meer als wel ontwikkelbaar te zien.

Ook wetenschappers verschillen in hoe ze denken over de ontwikkelbaarheid van wijsheid. In een recent onderzoek bij 55 wijsheidsonderzoekers bleek ongeveer een derde een vrij essentialistische kijk op wijsheid te hebben. Met andere woorden ze zien het meer als een eigenschap of deugd dan een ontwikkelbare vaardigheid. Verder is het zo dat de meerderheid van wetenschappers die wijsheid als ontwikkelbaar, verschillen in wat ze daar onder verstaan: een natuurlijk ontwikkeling bij het volwassen worden versus het ontwikkelen door gerichte oefening/training.

Wat is wijsheid?

Om te kunnen onderzoeken en bepalen in hoeverre wijsheid ontwikkeld en gecultiveerd kan worden, moeten we eerst een definitie van wijsheid hebben. De psychologie van wijsheid heeft daarin gelukkig vorderingen gemaakt. Grossmann, Weststrate, et al. (2020) onderzochten bij leidende wijsheidsonderzoekers hoe zij wijsheid definieerden. Op grond hiervan kwamen zij tot een gemeenschappelijk raamwerk. Binnen dit raamwerk wordt wijsheid gezien als bestaande uit een morele component en een sociaal-cognitieve component.

De morele component heeft betrekking op 1) het streven naar evenwicht tussen eigen belangen en andere belangen, 2) het streven naar waarheid, 3) een oriëntatie op gedeelde menselijkheid. De sociaal-cognitieve component heeft betrekking op 1) intellectuele bescheidenheid, 2) perspectivisme (rekening houden met verschillende perspectieven, 3) het balanceren en integreren van verschillende perspectieven, en 4) context aanpassingsvermogen (wat je doet pragmatisch afstemmen op de situatie waarin je je bevindt).

Wijsheid is geen stabiele eigenschap

Ten eerste laat onderzoek zien dat wijsheid geen stabiele eigenschap is. Onderzoek van Staudinger et al. (1997) liet zien dat nogal sterk varieert op situaties (/taken). Onderzoek van Glück et al. (2013) liet ook een sterke variatie in wijsheid binnen personen die reflecteerden op verschillende situaties. Zelfs bij een meer eigenschapsgerichte definitie van wijsheid vond Ardelt (2003) een vrij sterk verschil in hoe mensen antwoorden op het ene moment en 10 maanden later. Dagboekonderzoek (Grossmann, et al., 2016) liet zien dat het verschil in wijsheid van individuen in verschillende situaties en op verschillende moment minstens zo groot was als het verschil in wijsheid tussen verschillende individuen. Diverse andere onderzoeken lieten vergelijkbare resultaten zien.

Situaties met mensen om wie je geeft roepen meer wijsheid op

Dit dagboekonderzoek van Grossmann et al. liet tevens zien dat vooral situaties waarin men nadenkt over problemen die te maken hebben met omgang met mensen waar je om geeft wijsheid oproepen terwijl dit in mindere mate zo is voor situaties die betrekking hebben op vreemden en waarin je er alleen voor staat.

Afstand maakt wijzer

Onderzoek van Grossmann & Kross (2014) en van Huynh et al. (2017) liet verder zien dat het perspectief van waaruit je kijkt invloed heeft op je wijsheid. In het algemeen blijkt het gemakkelijker om wijs te redeneren wanneer je van een afstandje kijkt naar een probleem, bijvoorbeeld wanneer je een vriend advies geeft over een probleem. Het is moeilijker om wijs te redeneren als je midden in de situatie zit, wanneer je er als het ware in ondergedompeld bent.

Zelfdistantiëring helpt

Grossmann & Kross (2014) en diverse andere onderzoeken lieten verder zien dat het kijken naar een eigen probleem vanuit een derdepersoonsperspectief het iets gemakkelijker maakt om wijs te redeneren. Ook diverse andere manieren van zelfdistantiëring helpen. De onderstaande figuur toont drie vormen van zelfdistantiëring:

Extra tijd maakt wijze mensen socialer

Grossmann et al. (2017) onderzochten de rol van moraliteit in een spelsituatie. Ze vonden dat wijsheid samenhing met moraliteit (samenwerken, iets doen ten behoeve van het team) wanneer deelnemers extra tijd kregen om na te denken. Mensen die minder hoog scoorden op wijsheid werden juist minder moreel (sociaal) wanneer ze extra tijd kregen om na te denken.

Het beoordelen van wijsheid

Het beoordelen van de wijsheid van mensen is lastig om de bovenstaande redenen. In verschillende situaties oordeelt men in verschillende mate wijs. Wil je iets te weten komen over de wijsheid van een persoon dan moet je dus meerdere situaties onder de loep nemen (lees meer).

Is het trainbaar?

De variabiliteit van wijsheid suggereert dat het goed trainbaar is maar er zijn nog weinig goede onderzoeken gedaan die aantonen dat het trainbaar is. Benaderingen die gevolgd zouden kunnen worden bij trainingen zijn:

• Laat cursisten reflecteren op en discussiëren over toonbeelden van wijsheid
• Laat ze reflecteren op voorbeelden van onwijsheid in alledaagse situaties (zodat ze leren kunnen wat ze moeten vermijden om wijs te zijn)
• Geef ze inzicht in hoe situaties invloed hebben op wijsheid
• Laat ze algemene inzichten vertalen naar hun eigen situatie en leven
• Leer ze zelfdistantiëringstechnieken aan

Lees ook: Hoe progressiegerichte intervisie de wijsheid in een team kan stimuleren