Zowel in ons eigen alledaagse leven als in de maatschappij worden we geconfronteerd met belangrijke vraagstukken die lastig met kennis en rationaliteit alleen kunnen worden opgelost. De reden hiervoor is dat deze vraagstukken complex zijn, met veel onzekerheid zijn omgeven en dat er vaak verschillende perspectieven en belangen bij betrokken zijn. Denk aan hoe om te gaan met de Corona-crisis, de opkomst van artificiële intelligentie en de mogelijke ethische consequenties daarvan, politieke polarisatie en de verspreiding van misinformatie. Veel filosofen en psychologen denken dat wijsheid nodig is om dit soort vraagstukken effectief te lijf te gaan (lees meer). Maar wat is wijsheid?

Taakgroep onderzoekt hoe experts denken over wijsheid

Sinds de oudheid zijn filosofen als Plato, Aristoteles en Confucius geïnteresseerd geweest in wijsheid. Psychologen uit het verleden, zoals Erik Erikson, hebben ook theorieën geformuleerd over wijsheid. Sinds een paar decennia is er binnen de psychologie ook steeds meer aandacht gekomen voor empirisch onderzoek naar wijsheid.

Omdat er tot voor kort binnen de psychologie nog geen grote overeenstemming bestond over wat wijsheid precies inhoudt, heeft een taakgroep, de Toronto Wisdom Task Force, vorig jaar getracht te komen tot een gemeenschappelijk model van wijsheid. Hiertoe raadpleegden ze de literatuur over wijsheid en namen ze vragenlijsten af bij wijsheidsonderzoekers. Het resultaat van hun werk is te lezen in (Grossmann et al., 2020).

Gemeenschappelijk model van wijsheid

Op basis van hun onderzoek kwam de taakgroep tot een gemeenschappelijk model dat wijsheid ziet als moreel gefundeerde excellentie in sociaal-cognitieve verwerking. De twee componenten van deze definitie splitsen zij als volgt uit:

1. Morele basis:

1. evenwicht tussen eigen belangen en andere belangen
   
2. streven naar waarheid (versus oneerlijkheid)
3. oriëntatie op gedeelde menselijkheid

2. Excellentie in sociaal-cognitieve verwerking:

1. context-aanpassingsvermogen (bijv. praktisch of pragmatisch redeneren, optimalisatie van gedrag naar het bereiken van bepaalde resultaten)
2. perspectivisme (bijv. overwegen van diverse perspectieven, vooruitziende blik en langetermijndenken)
3. dialectisch en reflectief denken (bijv. balanceren en integreren van standpunten, respecteren van tegenstellingen)
4. epistemische bescheidenheid (bijvoorbeeld onbevooroordeeld / nauwkeurig denken, door illusies heen kijken, je eigen beperkingen begrijpen)

Reflectie

Simpel gezegd is de morele basis nodig om te zorgen dat je een moreel goede kant op werkt en is de excellentie in sociaal-cognitieve verwerking nodig om effectief iets met andere mensen tot stand te kunnen brengen zodanig dat zij zich begrepen en betrokken voelen.

Als je kijkt naar deze 7 kenmerken van wijsheid kun je ze gebruiken om ideeën op te doen voor hoe je zelf met complexe vraagstukken om kunt gaan. Ook kun je ze gebruiken om te bepalen wat effectief leiderschap is. Ten slotte kun je ze gebruiken om onderwijs te geven over wijsheid. We kunnen wijsheid zien als we aanleerbare vaardigheid in plaats van als een persoonseigenschap die je wel of niet bezit.

Onderwijs over wijsheid zou zich kunnen richten op vragen als:

1. wanneer is wijsheid nodig en nuttig? (bij complexe, slecht gedefinieerde vraagstukken, etc.)
2. wat is wijsheid? (moreel gefundeerde excellentie in sociaal-cognitieve verwerking)
3. hoe stel je je wijs op in concrete situaties?