In het verlengde van mijn bespreking van Steven Pinker’s Enlightenment now, noem ik nu een ander nieuw boek met een vergelijkbare boodschap: It’s better than it looks van Gregg Easterbrook. In 2003 schreef deze econoom het boek The progress paradox, waarin hij de paradox beschreef dat, terwijl het leven steeds beter wordt, mensen zich slechter gaan voelen. In zijn nieuwe boek is zijn boodschap hetzelfde maar geeft hij tevens aan hoe er op allerlei gebieden enorm veel progressie is geboekt. Hij gaat ook in op een angst die veel mensen hebben ondanks al deze progressie: de angst voor instorting (collapse anxiety).

Angst voor instorting

Deze angst is de angst van mensen dat hun manier van leven wordt bedreigd en spoedig niet meer zal bestaan. Je kunt dit soort angsten ook aanduiden met andere termen zoals vervaldenken, catastrofisme of, simpelweg, pessimisme. Deze manier van denken is populair, ook onder burgers die zichzelf beschouwen als goedgeïnformeerd. Als je denkt dat het niet vreselijk slecht gaat (met de wereld, met ons land, met onze cultuur) ben je ontzettend naïef en begrijp je er helemaal niets van!

Vervaldenken maakt ons kwetsbaar

Easterbrook legt uit dat dit soort angsten, dat de wereld kapot gaat, of dat ‘onze manier van leven’ binnenkort zal verdwijnen’, gevaarlijk zijn om twee redenen. De eerste reden heeft ermee te maken dat besef van progressie, en hoe progressie tot stand is gekomen, verder progressie inspireert. Wanneer we weten dat we progressie boeken, neemt onze hoop toe dat verdere progressie mogelijk is. Wanneer we weten hoe die progressie bereikt is, kunnen we hier meer van doen. Het is dus heel belangrijk dat we ons bewust zijn van het feit dat er progressie is. De tweede reden heeft te maken met het gevaar van vervaldenken. Vervaldenken maakt ons kwetsbaar voor populisten.

Donald Trumps valse belofte

Donald Trump voerde zijn campagne gebaseerd op de stelling dat het nog nooit zo slecht was gegaan in Amerika als toen. De economie was alleen maar slecht, Amerika was zwak, werd van alle kanten bedreigd en Obama en zijn regering lieten het allemaal zomaar gebeuren. Trump zou Amerika weer rijk en sterk maken, net als vroeger. Dit beloofde hij in zijn kreet Make America Great Again. Maar naar welke tijd wilde Trump terug? Wanneer was Amerika dan rijker en sterker dan ten tijde van zijn campagne? Het antwoord: nooit.

Puinhopen van paars?

In ons land was er ooit Pim Fortuyn die een boekje schreef met de titel: De puinhopen van paars. Ik herinner me dat, toen het boekje verscheen ik verbaasd was over de titel: “Puinhopen? Wat zijn die puinhopen dan?” Ik las het boekje er merkte inderdaad dat het me een gevoel opleverde dat het eigenlijk veel slechter ging dan ik dacht met Nederland. Dit is het belangrijkste wapen van de populist: hij maakt je bang door je argumenten voor vervaldenken aan te reiken.

We zijn makkelijk bang te maken

Hoe kan het dan dat politici als Trump mensen voor zich weten te winnen? Eén manier om dit te begrijpen is via de menselijke natuur. Op deze site heb ik al vaak geschreven over de negativiteitsbias, onze neiging om het negatieve meer aandacht te geven en er sterker door te worden beïnvloed. Deze negativiteitsbias verklaart waarom mensen gemakkelijk bang te maken zijn. Als ze eenmaal bang zijn staan ze meer open voor drastische veranderingen zoals het verkiezen van een sterke leider die het volk, de cultuur, de economie, zal beschermen.

Onwetendheid over progressie

Een tweede manier om te begrijpen hoe politici als Trump mensen voor zich weten te winnen, is via de onwetendheid van mensen over progressie. De meeste mensen zijn niet op de hoogte van de voortdurende progressie die er op allerlei gebieden is omdat ze er niet goed genoeg over geïnformeerd worden. Het nieuws heeft het er zelden over (zie mijn bespreking van Pinker’s boek waarin ik hier iets meer over schrijf). Weet jij bijvoorbeeld hoeveel procent van de wereld 150 jaar geleden in extreme armoede leefde en hoeveel procent van de wereld nu in extreme armoede leeft? Bedenk je antwoord maar op deze vraag. Ik zal het antwoord dat Easterbrook noemt in zijn boek in de comments onder dit artikel schrijven.

Terugwinnen van het vertrouwen in progressie

Wat kunnen we doen? Hoewel er dus veel objectief meetbare progressie is in de wereld lijkt er in één belangrijk opzicht sprake te zijn van achteruitgang: we zijn ons geloof in progressie, in de oplosbaarheid van problemen en ons vertrouwen in de instituties van onze democratieën in zekere mate kwijt. Het terugwinnen van ons vertrouwen in progressie begint met het beter verspreiden van de kennis over de progressie die er is. Op scholen en in de media zou er meer aandacht moeten komen voor progressie en hoe deze bereikt is. Het is belangrijk dat we leren om ons beter te gaan beschermen tegen politici die misbruik maken van de combinatie van onze negativiteitsbias en onze onwetendheid over progressie. We kunnen beter worden in het herkennen van hun populistische bangmakerij en valse beloften. We kunnen ook het gesprek aangaan met onze familie en kennissen dit soort onderwerpen.