De illusie van begrip

De illusie van begrip is onze neiging om te overschatten hoe goed we dingen begrijpen. Deze illusie, die ook bekend staat onder de namen ‘kennisillusie’ en ‘illusie van verklarende diepte’, treedt bij ons allemaal op.

Het boek The Knowledge Illusion van cognitieve wetenschappers Steven Sloman & Philip Fernbach is geheel gewijd aan deze cognitieve bias. Hieronder leg ik uit wat deze illusie inhoudt en waarom het belangrijk is om er kennis over te hebben.

Onze wereld is kennisintensief

De mensheid heeft samenlevingen opgebouwd die enorm kennisintensief zijn. Daarmee onderscheiden we ons als mensen in sterke mate van andere diersoorten. In onze directe omgeving zijn we van allerlei gemakken voorzien. Voorbeelden van schijnbaar eenvoudige gemakken zijn waterleidingen, wc’s, verwarmingen en fietsen.

Voorbeelden van meer geavanceerde gemakken zijn auto’s, mobiele telefoons en computers. Ook onze wijdere omgeving is zeer kennisintensief zoals de inrichting van de organisaties, waarin we werken en de manier waarop onze maatschappij is ingericht, inclusief onze instituties, wetten, regelingen, en lagen en vormen van bestuur.

De illusie van begrip

De meesten van ons kunnen in deze kennisintensieve samenlevingen goed hun weg vinden. We spoelen met gemak de wc door, we rijden naar ons werk in onze auto, we doen onze belastingaangifte op onze computer en ‘s avond kijken we het journaal op de televisie. Maar cognitieve wetenschappers hebben ontdekt dat we van vrijwel al die dingen die we gebruiken maar bar weinig begrijpen en veel minder dan we denken.

Drie vragen

Pioniers op dit gebied, Frank Keil en Leonid Rozenblit deden veel onderzoek naar onze onwetendheid. Ze lieten proefpersonen drie vragen beantwoorden over dingen, zoals ritsen, wc’s, horloges en naaimachines. Die drie vragen waren (met hier als voorbeeld een toilet):

1. Op een schaal van 1 tot 7, hoe goed begrijp jij hoe een toilet werkt?
2. Hoe werkt een toilet? Beschrijf in zoveel mogelijk details als je kunt alle stappen in de werking van een toilet
3. Beschrijf op dezelfde schaal van 1 tot 7 opnieuw je kennis over hoe een toilet werkt.

Uit deze onderzoeken kwam steevast naar voren dat mensen bij vraag 3 een lagere score gaven dan bij vraag 1. De reden was dat ze bij vraag twee helemaal niet bleken te kunnen uitleggen hoe het betreffende object werkte. Door te vragen naar uitleg ontdekten ze hun onwetendheid. (Zie hier hoe een toilet werkt).

We realiseren ons niet hoezeer we externe kennis benutten in alles wat we doen

Sloman & Fernbach leggen uit dat we als moderne mensen leven in gemeenschappen van kennis. Kennis is overal om ons heen, in de machines, de systemen, de organisaties en in de andere mensen. Als individuen zijn we sterk gewend geraakt aan het voortdurend benutten van de kennishouders in onze omgeving dat we ons slecht realiseren dat die kennis extern is.

In alles wat we doen maken we gebruik van de combinatie van de kennis in ons eigen brein en de kennis in onze omgeving. En we kunnen die twee maar moeilijk uit elkaar halen.

Alles is complexer dan we ons realiseren

Vrijwel alles is veel complexer dan we ons normaal gesproken realiseren. Iemand die hoog opgeleid is en beroepshalve gespecialiseerd in een onderwerp weet daar inderdaad in vergelijking met andere mensen erg veel over. Maar ook deze persoon weet over oneindig veel andere dingen heel weinig. En ook deze persoon is zich daar vermoedelijk nauwelijks goed bewust van.

Meningen over maatschappelijke kwesties

Als je de illusie van begrip kent, kun je hem herkennen in veel gesprekken. Bijvoorbeeld in de stellige meningen die individuen kunnen hebben over maatschappelijke kwesties. Een voorbeeld is dat veel mensen uitspraken doen over wat er zou moeten gebeuren met betrekking tot het coronavirus, over of het bestaat, over hoe gevaarlijk het is, over welke maatregelen wel of niet genomen zouden moeten worden, over hoe we moeten denken over vaccins, enzovoorts.

Ik vermoed dat veel individuen die stellig meningen presenteren die nadrukkelijk afwijken van wat vele wetenschappers en beleidsmakers collectief aan beleid voorstellen, dit doen vanuit de illusie van begrip. Ik zou niet verbaasd zijn als velen van hen niet in detail zouden kunnen uitleggen wat een virus is, welk soort virus het coronavirus is, wat een vaccin is en hoe het werkt, etc. Maar ook vermoed ik dat ze minder begrip hebben over allerlei sociale, technische, economische, bestuurlijke en logistieke aspecten die een rol spelen in de crisis dan ze zich realiseren.

Gespreksvoering

Een ander voorbeeld van hoe we de illusie van begrip tegenkomen, is in onze dagelijkse gesprekken. Vaak overschatten we hoe goed we begrijpen wat een andere persoon bedoelt of wat diens intenties zijn. We kunnen dan denken aan een half woord genoeg te hebben. Of we geven de persoon goedbedoelde suggesties.

Maar als we gesprekken voeren vanuit een houding van niet weten, merken we vaak dat wat we al dachten te begrijpen over de situatie, de gedachten of de bedoelingen van de persoon toch niet helemaal klopte. Door niet in te vullen maar in plaats daarvan onderzoekende vragen te stellen, komen we er vaak achter dat de situatie toch anders lag.

Wat betekent dit?

Nu we weten dat de illusie van begrip bestaat, kunnen we proberen er rekening mee te houden. Een eerste les zou misschien moeten zijn dat we kunnen werken aan onze bescheidenheid. Zelfs als wij zelf brave burgers zijn die een knappe bijdrage leveren aan de samenleving geldt nog dat we in vrijwel alle aspecten van ons leven leunen op kennis van andere mensen en van de apparaten en systemen in onze omgeving.

Een tweede les is misschien dat we vrijwel alles in ons leven kunnen gaan zien als teamwork. Niemand kan wat dan ook alleen. In alle onderdelen van het leven zijn we afhankelijk van het samenbrengen van de kennis die verspreid is over de verschillende mensen met wie we te maken hebben. Misschien kan dit zelfs een opluchting zijn, een gedachte die ons in zekere mate ontlast. Het hangt niet allemaal van ons af of we progressie boeken. Progressie is altijd afhankelijk van het samenbrengen van verspreide bronnen van kennis. Dit soort ideeën zijn ook terug te vinden binnen de psychologie van de wijsheid.