Toxisch leiderschap: vaak van tevoren herkenbaar

In het artikel Modern leiderschap is wijs leiderschap beschreef ik 7 uitgangspunten voor wijs leiderschap. Hoe zijn deze uitgangspunten in de praktijk te realiseren? Welke leiders kiezen en volgen we en welke niet? Welke zijn wijs in hun rol en welke niet? Natuurlijk kunnen we goed letten op wat ze zeggen over hun bedoelingen en plannen. Ook kunnen we hun gedrag goed proberen in te schatten. Maar onfeilbaar is deze methode niet. Onwijze personen kunnen namelijk altijd een sociaal wenselijk verhaal ophangen. Maar het zou al veel helpen als we leren om aspirant-leiders uit te schiften die bewust een leiderschapsstijl voorstaan die haaks staat op de uitgangspunten van wijs leiderschap. Maar welke aspirant-leider zou zo gek zijn om onwijs beleid na te streven en onwijs gedrag te vertonen? Dat doet toch niemand? Toch wel.

Toxisch leiderschap: vaak van tevoren herkenbaar

Een voorbeeld hiervan is Donald Trump. Zijn presidentschap van de VS heeft veel schade gebracht, vooral voor de VS zelf maar ook voor de internationale gemeenschap. Een eerste voorbeeld van schade is dat de democratie in de VS ernstig in gevaar is gebracht en volgens sommige analisten (en ik ben het met hen eens) bijna verloren was geraakt na de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Een tweede voorbeeld van schade is dat de spanningen tussen de VS en andere landen ernstig zijn toegenomen. Een derde voorbeeld van schade is dat de ineffectieve corona-aanpak van Trump heeft gezorgd voor talloze onnodige doden.

Afwezigheid van een morele basis

De criteria voor wijs leiderschap doorlopend is te zien dat Trump zo ongeveer op alle punten het tegenovergestelde doet van wat een wijs leider zou hebben gedaan. Zijn morele basis was zwak tot volledig afwezig.

• Hij is sterk gericht op zijn eigen belangen in plaats van op die van anderen. Toen hij tijdens zijn campagne bijvoorbeeld betrapt werd op het ontduiken van belastingen toonde hij hiervoor geen berouw maar schepte hij hierover op en beweerde dat het briljant van hem was hoe hij de belastingwetgeving had misbruikt.
• Streven naar waarheid is bij hem ook ver te zoeken. Al voor en tijdens zijn campagne is hij op talloze vormen van bedrog en leugens betrapt. Een voorbeeld hiervan is de oplichting die hij pleegde via de Trump University. Tijdens zijn presidentschap ging dit voort en werd dit steeds erger. Zelf loog hij aan de lopende band. The Washington Post heeft dit gedetailleerd bijgehouden. Bovendien verzamelde hij een aantal functionarissen om zich heen die bereid waren hetzelfde te doen. Hij heeft zichzelf verrijkt via zijn presidentschap en familieleden toegestaan hetzelfde te doen.
• Ook van gedeelde menselijkheid is bij Trump weinig tot geen sprake. Voortdurend zette hij zich af tegen individuen, etnische groepen en landen; bijvoorbeeld tegen China maar ook tegen traditionele allianties zoals de EU. Bepaalde Afrikaanse landen bestempelde hij als ‘shithole countries’. Lees hier meer details over Trump’s toxische presidentschap.

Afwezigheid van sociaal-cognitieve excellentie

Het gebrek aan morele basis zou voldoende reden geweest zijn om Trump uit een leiderschapspositie te weren. Enige vaardigheden die hij mogelijk zou hebben op sociaal-cognitief vlak zou hij zonder morele basis namelijk niet voor een goede zaak hebben ingezet. Maar ook op het gebied van excellentie in sociaal-cognitieve verwerking schoot en schiet hij jammerlijk tekort.

• Wat bijvoorbeeld te denken van de epistemische nederigheid van een man die opmerkingen maakt als: “Sorry losers en haters, maar mijn IQ is één van de hoogste – en dat weten jullie allemaal! Voel je alsjeblieft niet zo dom of onzeker, het is niet jouw schuld.” Dit artikel in Axios somt een lijst van onderwerpen op waarover Trump meent meer te weten dan wie dan ook.
• En hoe zit het met perspectivisme en dialectiek? Trump die probeert anderen te begrijpen, rekening te houden met hun perspectief en te komen tot oplossingen die zoveel mogelijk recht doen aan de verschillende belangen en perspectieven? Nee, Trumps lijn is niet gericht op overbruggen maar op ‘America First!’ . Al denken velen (waaronder ik) dat het eigenlijk ‘Trump first’ is. Mocht je niet helemaal overtuigd zijn van Trump’s immoraliteit dan zou je meer kunnen lezen van mensen die hem van dichtbij hebben meegemaakt, zoals Michael Cohens boek Disloyal (2020), Mary Trumps Too much and never enough (2020) of Carol Leonnigs I alone can fix it (2021).

De onwijze leider verraadt zichzelf al vroeg

Het kiezen van goede leiders is niet eenvoudig. Ook onwijze leiders kunnen namelijk wijs klinkende verhaaltjes verkopen aan het volk. Maar veel onwijze leiders zijn herkenbaar onwijs. Zo gauw we zien dat leiders liegen, zich racistisch uitlaten over groepen, wij-zij-denken toepassen, of een opgeblazen zelfbeeld hebben, kunnen wij hen ontmaskeren als onwijs.

Het meest uitgesproken voorbeeld in de Nederlandse politiek is m.i. Thierry Baudet. Al vroeg was te herkennen dat hij een toxisch leider zou worden. Al jaren geleden waren tekenen van vergaande onbescheidenheid en van wij-zij denken te herkennen. Inmiddels zijn de tekenen nog veel duidelijker geworden. Baudet is vergaand geradicaliseerd. Het wij-zij denken en de onbescheidenheid zijn de pan uitgerezen en streven naar waarheid is bij hem ver te zoeken. 

Conclusie

Dit soort toxische leiders kiezen zal weinig goeds brengen. Ik spreek hier harde woorden over Trump en Baudet als leiders. Als mens verdienen zij evenzeer compassie als iedereen. Mogelijk zijn zij deels het slachtoffer van een extreem onwijze opvoeding. Hun neigingen en gedragingen zijn niet het grootste probleem. Het grootste probleem begint wanneer wij hen leiderschapsrollen geven. Dan zijn ze niet alleen meer triest, maar ook gevaarlijk. De sleutel ligt bij ons. De VS heeft Trump veel te ver laten komen. Hopelijk geven wij Baudet niet die kans.

Bron: De Ontwikkeling van Wijsheid