Psychologische interventies: recursieve verandering in personen en situaties

Graag wil ik iets uitleggen over psychologische interventies die leiden tot recursieve verandering in personen en situaties. In allerlei contexten in het leven zijn we voortdurend op zoek naar manieren om verbetering tot stand te brengen. Een voorbeeld is het verbeteren van de inzet, betrokkenheid en leerprestaties van leerlingen in het onderwijs, in het bijzonder voor leerlingen in achterstandssituaties. Een ander voorbeeld is het verminderen van de ongelijkheid tussen groepen op de arbeidsmarkt. Hieronder kun je lezen over een nog niet zo breed bekende manier om bij te dragen aan sociale progressie: psychologische interventies.

Situatiegerichte en persoonsgerichte veranderaanpakken

Veel pogingen om sociale progressie te bereiken zijn gericht op situaties of personen. Persoonsgerichte verbeterinitiatieven richten zich bijvoorbeeld op het vergroten van de kennis en vaardigheden of het veranderen van denk- en gedragspatronen. Situatiegerichte verbeterinitiatieven richten zich bijvoorbeeld op het verbeteren van lesmethodes, het bieden van kansen op werk of het aanbrengen van nudges die gewenst gedrag gemakkelijker maken.

Psychologische interventies

Deze twee manieren om sociale progressie te bereiken zijn onmisbaar. Maar er is een derde categorie die ook erg belangrijk is en die wat minder breed bekend is en daarom minder vaak bewust wordt ingezet. Het gaat hier om psychologische interventies die leiden tot recursieve verandering in personen en situaties. Met recursieve verandering bedoel ik hier zelfverbeterende cycli, ofwel positieve spiralen.

Psychologische interventies zijn niet gericht op de objectieve kwaliteiten van mensen of situaties. In plaats daarvan zijn ze gericht op het veranderen van hoe personen situaties, zichzelf en andere mensen interpreteren. De gedachte hierachter is de volgende. Vele situaties zijn op vele manieren interpreteerbaar. Dat is een belangrijk gegeven want hoe mensen situaties interpreteren bepaalt in sterke mate hoe ze zich gedragen in die situatie. Ook door welke lens mensen naar zichzelf en andere mensen kijken is belangrijk. Ook deze lens bepaalt in sterke mate hoe ze zich zullen gedragen.

Van ineffectieve naar effectieve interpretaties

Bepaalde manieren van interpreteren van sociale situaties kunnen onaangepast, ineffectief gedrag met zich meebrengen. De resultaten van dit ineffectieve gedrag kunnen dan op hun beurt weer geïnterpreteerd worden als een bevestiging van de negatieve manier van interpreteren.

Een voorbeeld is een statische mindset. Als mensen zich zien als weinig intelligent en denken dat intelligentie niet ontwikkelbaar is kan het zijn dat ze uitdagende dingen uit de weg gaan. Ook kan het zijn dat ze zo gauw lesstof of taken niet meteen lukken het opgeven. Ze kunnen dergelijke faalervaringen interpreteren als een bevestiging van hun domheid.

Sommige van dit soort negatieve interpretatiewijzen kunnen zodanig gewoontes worden dat zij min of meer vast komen te zitten in de manier op ze leven. Maar interpretatiewijzen kunnen via psychologische interventies vaak veranderd worden. Als dit gebeurt kan een positieve spiraal op gang komen.

Een interventie die mensen helpt om te gaan van een statische mindset naar een groeimindset, bijvoorbeeld, kan ertoe leiden dat ze gaan geloven in de mogelijkheid om intelligenter te worden en om moeilijke dingen te leren. Ze gaan snappen dat hun brein ontwikkeld kan worden en dat inspanning en goede leerstrategieën daar bij nodig is. Bij tegenslag zullen ze eerder volhouden en zoeken naar betere strategieën. Dit tezamen vergroot de kans dat ze vooruitkomen wat een bevestiging van hun nieuw verworven groeimindset is: ze kunnen wel degelijk moeilijke dingen leren!

Wijzere interpretaties

Binnen de sociale psychologie is steeds meer bekend over ‘wijze’ psychologische interventies’. Dit zijn interventies die zich richten op het wijzer maken van de betekenissen en gevolgtrekkingen die mensen over zichzelf, andere mensen of een situatie. De interventies zijn gebaseerd op precieze, op theorie en onderzoek gebaseerde technieken (zie hier en hier).

Opvallend is dat de interventies kortdurend, goedkoop en eenvoudig zijn en toch een lange-termijn-verbetering op gang brengen. De interventies dragen ertoe bij dat de individuen bevredigd worden in enkele psychologische behoeftes: de behoefte om te begrijpen, de behoefte aan zelfintegriteit en de behoefte erbij te horen.

Enkele voorbeelden van psychologische interventies zijn: mindsetinterventies, sociaal erbij-horen interventies, zelfbevestigingsinterventies, gebruikswaardeinterventies, Stress-mindset interventions en emotie-herwaarderingsinterventies (zie hier).

Animatie

De animatie hieronder, die gebaseerd is op een figuur uit Walton & Wilson (2018) vat het bovenstaande samen.