In zijn boek The Marshmallow Test beschrijft Walter Mischel hoe het vermogen van kinderen en volwassenen om zichzelf te beheersen een grote invloed heeft op hun leven. Individuen die in staat zijn om de bevrediging van hun behoeften uit te stellen en dus weerstand te bieden aan verleidingen zijn beter in staat om zich te concentreren op het bereiken van lange-termijn doelen. Zij doen het in allerlei opzichten beter dan individuen die hier minder goed in zijn. Twee hersensystemen spelen een belangrijke rol in het toegeven aan of weerstaan van verleidingen.

 Trainingen Progressiegericht Werken 

Het limbisch systeem

In de eerste plaats is er het limbisch systeem dat in het midden van de hersenen ligt, boven de hersenstam en onder de hersenschors. Dit systeem wordt wel het hete systeem genoemd. Dit systeem reguleert basale driften en emoties en speelt een belangrijke rol in het overleven van het organisme. Midden in het limbisch systeem ligt de amygdala, een klein amandelvormige structuur die het lichaam snel in actie kan zetten in (vermeend) bedreigende situaties of in situaties van aantrekking en verleiding. Het limbisch systeem verwerkt informatie snel en onkritisch. Het is niet reflectief.

 Trainingen Progressiegericht Werken 

De prefrontale cortex

In de tweede plaats is er een hersensysteem dat wel reflectief is en veel kritischer en zorgvuldiger is in de verwerking van informatie. Dit systeem is de prefrontale cortex (PFC). Mischel noemt dit het koele systeem. Dit systeem speelt een essentiële rol in het komen tot verstandige, doordachte oordelen en beslissingen, in het komen tot een lange-termijn-planning en in het reguleren en beheersen van emoties en het weerstaan van verleidingen. Dit koele systeem, de PFC, is evolutionair veel jonger en bij geen enkel organisme zo sterk ontwikkeld als bij de mens.

Het is daarmee een van dingen die ons bij uitstek onderscheidt van andere dieren en dus menselijk maakt.

Welk systeem dient wanneer actief te zijn?

Het hete en het koele systeem interacteren voortdurend met elkaar. Als het ene systeem actiever wordt, wordt het andere minder actief. Dit kan vaak een probleem opleveren. In veel situaties is er geen acuut gevaar (zoals er zou zijn wanneer er een leeuw op je afstormt) maar ervaren wij we wel stress en heftige emoties, zoals angst en woede. Ons hete hersensysteem spoort ons aan tot heftige en snelle reacties. Dit zijn echter vaak bij uitstek de situaties die vragen om de verstandige en genuanceerde aanpak van het koele systeem, de PFC. Je zou kunnen zeggen dat in de situaties waarin we de PFC het hardst nodig hebben hij vaak het minst gemakkelijk te gebruiken is.

De ontwikkeling van de PFC

Hoe goed we in staat zijn om onze prefrontale cortex te gebruiken, ligt niet bij onze geboorte vast. Een algemeen patroon is dat naarmate kinderen opgroeien de PFC zich ook ontwikkelt. Deze ontwikkeling is doorgaans zeker niet voltooid tot aan het einde van de adolescentie. Deze ontwikkeling verloopt niet autonoom. Bepaalde factoren in de omgeving kunnen stimulerend werken. Hoe ouders en leerkrachten met hun kinderen omgaan heeft er veel effect op. Wanneer ouders kinderen leren om hun emoties te reguleren en om hun behoeftebevrediging uit te stellen stimuleert dit de ontwikkeling van de PFC. Andere factoren kunnen remmend werken. Wanneer een individu langdurig blootstaat aan stress (chronische stress) dan tast dit de werking van de PFC aan.

Zelfbeheersing zonder te worstelen

Een belangrijk ander punt: individuen met een sterk ontwikkelde PFC zijn goed in staat om zichzelf te beheersen maar dit betekent niet dat zij hard worstelen met en vechten tegen emoties en driften. In plaats daarvan passen zij cognitieve technieken toe die het ‘worstelen’ uit zelfbeheersing halen. Een voorbeeld is dat zij hun aandacht op iets anders richten dan de stimulus die hen emotioneert. Iemand met een sterk ontwikkelde PFC zal zich niet zozeer de hele tijd afvragen: “Hoe kan ik dat heerlijke koekje weerstaan?” In plaats daarvan richt hij zijn aandacht misschien op iets heel anders, zoals “Binnen hoeveel tijd kan ik deze taak afronden?” Ook zou individu met een sterk ontwikkelde PFC in een emotionerende situatie zichzelf misschien niet afvragen: “Wat wil ik nu graag doen?” maar bijvoorbeeld: “Wat zou een verstandige persoon nu doen?”

Het trainen van je prefrontale cortex

Het goede nieuws is dat je, hoe oud je ook bent, je PFC kunt trainen. Dit begint met het inzien dat het in veel situaties beter is om je niet mee te laten slepen door je angst, woede of verlangen, maar door wat je verstandig vindt en door wat werkt. Het uiten van je woede in een gesprek, bijvoorbeeld, heeft een veel grotere kans op een negatief dan een positief effect. Als je dit inziet, kun je dingen doen die het gemakkelijker maken om verstandig te reageren in situaties die normaal gesproken emoties opwekken. Ik zal er een paar noemen. Je kunt je bijvoorbeeld goed voorbereiden op je gesprek. Dit maakt het makkelijker om doelgericht te blijven communiceren. Ook kun je gebruik maken van technieken als-dan planning, de plus-achter-de-min-zoeken en progressiegericht samenvatten. Deze technieken hebben een grote kans op effectiviteit en zijn mentaal zo belastend (zo moeilijk om uit te voeren) dan je eenvoudigweg niet de mentale capaciteit overhoudt om emotioneel te reageren.

Meer over progressiegericht werken

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (67)
  • Bruikbaar (38)