In professionele gespreksvoering worden vaak ‘waarom’-vragen gesteld. De bedoeling achter het stellen van dergelijke vragen is waarschijnlijk meestal goed. Als we in gesprek zijn met mensen is het immers vaak verstandig om te proberen te begrijpen hoe zij denken over dingen en wat de redenen zijn waarom ze dingen doen. Door te proberen hun beweegredenen te begrijpen, kunnen we hen namelijk laten merken dat we hen serieus nemen en bovendien mogelijk belangrijke informatie op tafel krijgen. Als onze gesprekspartners zich serieus genomen voelen, komt dit de kwaliteit van het gesprek meestal ten goede. Ze zullen de interactie met jou als prettiger en relevanter ervaren en zich ook waarschijnlijk meer open stellen voor wat jij vindt en te zeggen hebt. Maar hoewel het proberen te begrijpen van de beweegredenen van de ander dus meestal goed is, is de ‘waarom’-vraag niet altijd de beste vraag om hierachter te komen.
De dubbelzinnigheid van ‘waarom’
‘Waarom’-vragen kunnen problematisch zijn omdat ze dubbelzinnig zijn. Het woord ‘waarom’ kan namelijk verschillende betekenissen hebben. Zoals Daniel Dennett in zijn boek Van bacterie naar Bach en terug uitlegt, kan het woord ‘waarom’ grofweg twee dingen betekenen.
- De eerste betekenis, laten we deze ‘waarom-1’ noemen, is: hoe komt het?
- Betekenis 2 (waarom-2) is: waar is het voor?
Waarom-1 heeft dus betrekking op oorzaken, waarom-2 op intenties of beoogde voordelen.
Het probleem met ‘waarom’-vragen is dat onze gesprekspartners een andere interpretatie aan het woord ‘waarom’ kunnen geven dan wij misschien bedoelen. Als wij aan onze gesprekspartner vragen: “Waarom heb je dat zo gedaan?”, willen wij misschien waarom-2 gebruiken. Met andere woorden: wij bedoelden: ‘Met welke bedoeling heb je het zo gedaan?’, of ‘Wat probeerde je ermee te bereiken?’ Maar onze gesprekspartner interpreteert ons ‘waarom’ misschien in de zin van betekenis 1. Met andere woorden: ‘Wat is de oorzaak ervan dat je het zo gedaan hebt?’
Problemen van de misinterpretatie van ‘waarom’
Een reden dat deze verkeerde interpretatie van het woord ‘waarom’ je effectiviteit in een gesprek kan ondermijnen is de volgende. Als onze gesprekspartners denken dat wij het woord ‘waarom’ in betekenis 1 gebruiken, dan kunnen ze zich ter verantwoording geroepen voelen. Jij vraagt dus: “Waarom heb je dat zo gedaan?” om erachter te komen wat ze wilden bereiken. Maar zij beluisteren je vraag misschien als: “Hoe heb je dat in hemelsnaam zo kunnen doen?”
Met andere woorden: terwijl jij erachter probeert te komen wat zij wilden bereiken, voelen zij zich aangevallen en ter verantwoording geroepen. Het risico op dit soort verwarring zal niet in elk gesprek even groot zijn natuurlijk. Vooral in gesprekken die de ander als lastig of spannend ervaart kan het eerder optreden.
Waarom-1 is moeilijk te beantwoorden
Een tweede probleem is dat waarom-1 vragen vaak moeilijk, zo niet onmogelijk, te beantwoorden zijn. Waarom-1 betekent dus: hoe komt het? Het waarom-1 in de vraag “Waarom heb je dat zo gedaan?” zoekt dus naar oorzaken van het gedrag. Maar op welk niveau moeten die oorzaken gezocht worden? En wanneer is de vraag afdoende beantwoord?
Stel, een diëtist vraag aan een cliënt: “Waarom ben jij te zwaar?” Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Is: “Omdat ik teveel eet?” een goed antwoord? Misschien niet, want de vervolgvraag zou kunnen zijn: “Waarom eet je dan teveel?” De cliënt zou kunnen zeggen: “Omdat ik me de gewoonte heb aangeleerd om teveel te eten.” Hierop zou de diëtist opnieuw kunnen een waarom-vraag kunnen stellen: “Waarom heb je je dit dan aangeleerd? Misschien zou de cliënt hierop kunnen antwoorden: “Omdat ik last van stress heb.” Maar opnieuw zou een waaromvraag kunnen volgen: “Waarom heb je dan stress?” Voor je het weet kom je in een eindeloze reeks waarom-vragen terecht. Er is geen duidelijk antwoord op de vraag op welk niveau waarom-1 vragen het beste beantwoord kunnen worden en wanneer ze afdoende zijn beantwoord.
Stel waartoe-vragen
Als je dit soort misverstanden en problemen wilt voorkomen, kun je het beste je vragen duidelijker maken. In plaats van de dubbelzinnige waarom-vragen te stellen kun je beter een formulering gebruiken die precies aangeeft wat je bedoelt. Een manier om dit te doen is door in plaats van waarom-vragen waartoe-vragen te stellen. Het woord ‘waartoe’ kun je zien als een synoniem van waarom-2. Door het gebruik van waartoe-vragen impliceer je dat je gesprekspartners rationeel zijn, met andere woorden dat zij iets proberen te bereiken met wat ze doen.
Je kunt waartoe-vragen op allerlei manieren formuleren. Hier zijn enkele voorbeelden:
- Wat probeer je te bereiken door het zo te doen?
- Wat denk je dat het voordeel ervan kan zijn om het zo te doen?
- Hoe helpt het om het zo te doen?
- Wat kan het opleveren om het zo te doen?
- Met welke bedoeling doe je het zo?
- Wat is de reden dat je hebt besloten om het zo aan te pakken?
0 reacties