Als mensen progressiegerichte gesprekstechnieken aanleren, stellen ze nogal eens de kritisch onderzoekende vraag: ben ik wel authentiek als ik mijn gesprekken op deze manier voer? Deze vraag kan bijvoorbeeld opkomen als ze leren om in plaats van negatief-kritisch te communiceren doelgericht en sensitief te communiceren. De authenticiteitsvraag vind ik zeker een begrijpelijke en terechte en het is er één waar ik ook zelf vaak over heb nagedacht (en nog steeds regelmatig over nadenk). En hij is niet alleen aan de orde bij progressiegerichte gespreksvoering maar bij iedere vorm van gespreksvoering waarbij je bewust nadenkt over hoe je gesprekken structureert, welke gesprekstechnieken je inzet en hoe je reageert op lastige uitingen van je gesprekspartner. 

Wat is authenticiteit?

Om de vraag te kunnen beantwoorden, moeten we eerst kijken naar wat het begrip authenticiteit betekent. Als we het over de authenticiteit van objecten hebben dan bedoelen we hiermee dat die objecten oorspronkelijk of echt zijn. Als we ons afvragen of een schilderij door Van Gogh geschilderd is of door een vervalser dan toetsen we de authenticiteit van het schilderij. Is bewezen dat het door Van Gogh geschilderd is dan noemen we het authentiek, anders niet.

Vaak wordt het woord authenticiteit ook in verband gebracht met menselijk gedrag. In eerste instantie lijkt dit woord, ook in deze context, een duidelijk en bruikbaar begrip. Je bent authentiek als je je niet anders voordoet dan je echt bent en als je je oprecht en waarachtig opstelt. Je kunt je situaties voorstellen waarbij mensen zich bewust anders opstellen dan ze zijn. Denk maar aan oplichters die mensen bewust met prachtige onzinverhalen om de tuin leiden. Voorbeelden van wat inauthentiek is en waarom dat slecht is, kunnen je dus gemakkelijk te binnenschieten. Het is echter moeilijker om positief te definiëren wat authentiek gedrag is.

Ben je pas authentiek als je alles zegt wat er in je opkomt? Die gedachte is op zich niet raar. Als we gedrag zien dat we interpreteren als spontaan gaan we er vanuit dat de persoon geen bewust controle over zijn gedrag uitoefent en ons dus niet bewust aan het manipuleren is. Zo gauw we merken dat iemand zich op een meer bewuste manier gedraagt in een gesprek, lijkt het al meer mogelijk dat we wel worden gemanipuleerd. Daarom kan iedere vorm van bewuste controle in een gesprek beleefd worden als slecht en inauthentiek. Maar ik denk dat dat onterecht is. Bewust nadenken over hoe je een gesprek het beste kan voeren, kan volgens mij wel degelijk het predicaat authentiek verdienen.

Definiëren van persoonlijke authenticiteit is minder gemakkelijk dan het lijkt

Denk eens mee over de volgende voorbeelden. Voorbeeld 1: je moet een gesprek voeren met een persoon waar je een negatieve eerste indruk over hebt zonder dat je precies weet waarom. Ben je nu pas authentiek als je die persoon direct laat merken dat je een negatieve eerste indruk van hem hebt en inauthentiek als je die eerste indruk even voor je houdt? Voorbeeld 2: je bent met iemand aan het praten en deze persoon doet een bewering waar jij het niet mee eens bent. Ben je nu pas authentiek als je direct laat weten het er niet mee eens te zijn en inauthentiek als je de persoon eerst vraagt toe te lichten waarom hij denkt wat hij denkt? Voorbeeld 3: je bent aan het praten met iemand die een probleem heeft en je merkt dat je direct een idee hebt over wat die persoon zou kunnen doen om zijn probleem op te lossen. Ben je pas authentiek als je direct vertelt wat jouw idee is en inauthentiek als je besluit die persoon eerst te vragen meer te vertellen over zijn situatie?

Ik ben het eens met JanJaap Fleurke die stelt dat het vaak moeilijk zo niet onmogelijk is om te bepalen hoe en wie we nu echt zijn. Denk maar terug aan de drie voorbeelden.

1. Waarom zou het direct uiten van je negatieve indruk als echt of waarachtig moeten worden gezien? Waarom zou het niet als even waarachtig of zelfs meer waarachtig moeten worden gezien om onze eerste indruk voor ons te houden omdat in het verleden vaak hebben gemerkt dat die eerste indrukken snel kunnen veranderen als we me meer te weten komen over de andere persoon? En waarom zou het niet heel waarachtig zijn om onze eerste indruk voor ons te houden omdat we een goed en prettig gesprek willen hebben met de persoon en in het verleden hebben gemerkt dat het delen van een dergelijke negatieve eerste indruk de ander defensief en geërgerd kan maken en daarmee de effectiviteit en sfeer van ons gesprek kan ondermijnen?
2. Waarom zou het authentieker zijn om direct je andere mening naar voren te brengen dan om eerst even te luisteren naar de andere persoon omdat je in het verleden hebt gemerkt dat dit er toe kan leiden dat je je eigen mening bijstelt over het onderwerp en omdat het respectvoller is tegenover de andere persoon?
3. Waarom zou het authentieker zijn om direct je tip aan te bieden dan om de persoon eerst meer te laten vertellen over zijn situatie omdat je in het verleden hebt gemerkt dat dit de persoon kan helpen om zelf op ideeën te komen over wat hij zou kunnen doen?

Conclusie

Authenticiteit, in de zin van oprechtheid of waarachtigheid in communicatie, is wat mij betreft wel degelijk waardevol. Maar het is volgens mij veel te simpel om te stellen dat je pas authentiek bent als je direct alles zegt wat er in je opkomt. Het is onmogelijk om alles te roepen wat er in je opkomt. Onze hersenen zijn enorm complex en we kunnen niet alles zeggen wat we denken. Het is vaak zelfs ook heel moeilijk om weten wat we nu precies over iets denken. Vaak denken we allerlei tegenstrijdige dingen tegelijkertijd over een onderwerp. Ook kunnen we een oprecht goede bedoeling hebben met het voor ons houden van iets wat er in ons opkomt. Waarom zou dit soort zelfregulatie niet een belangrijk onderdeel van authenticiteit kunnen zijn? Mijn antwoord is dat het dat wel degelijk kan zijn.

We zijn zeer complexe wezens met hersenen die tegelijkertijd allerlei impulsen, oordelen en intenties produceren. Niet alleen ‘lagere-orde-producten’ van de hersenen, zoals eerste indrukken en snelle associaties zijn authentiek. Ik noem deze dingen lagere-orde-producten omdat ze vaak automatisch tot stand komen in oudere hersengebieden die lager in ons brein liggen. Ook ‘hogere-orde-producten’ van de hersenen, die mede tot stand komen in nieuwere en hoger gelegen hersengebieden, zoals zelfbeheersing, respect, relativering, diplomatie en oprechte goede bedoelingen kunnen authentiek zijn en misschien nog wel in sterkere mate dan die lagere-orde-producten.