Zie jezelf als een deskundige in ontwikkeling

Heb jij een idee over wat jouw deskundigheid is? Zie je jezelf als een deskundige, of als iemand die op weg is naar het zijn van een deskundige? Als je antwoord ‘nee’ is op deze vragen wil ik je in overweging geven om alsnog op die manier te gaan denken. Ik denk dat het voor (bijna) iedereen goed zou zijn om zichzelf te zien als een deskundige in ontwikkeling. Ik zal uitleggen wat ik hiermee bedoel, waarom ik denk dat het een goed idee is en hoe je het zou kunnen uitvoeren.

Wat is deskundigheid?

Eerst zal ik uitleggen wat ik bedoel met deskundigheid. Ik bedoel hiermee op feiten gebaseerde expliciete kennis binnen een bepaald erkend domein. Soms wordt het hebben van veel ervaring op een bepaald gebied ook gelijk gesteld aan deskundigheid. Maar het hebben van veel ervaring alleen maakt je niet automatisch deskundig (lees hierover meer). Een belangrijk kenmerk van echte deskundigheid is dat je je kennis expliciet kunt maken. Met andere woorden: dat je kunt uitleggen wat je weet en ook waar dit op gebaseerd is. 

We zijn kennisdieren

Eén van de meest wezenlijke manieren waarin we ons als mensen van andere diersoorten onderscheiden is dat we het vermogen hebben om expliciete kennis te ontwikkelen. Het ontwikkelen van kennis is iets dat we van nature doen en willen doen. Als we merken dat onze kennis groeit, voelen we ons daar goed bij. Maar dit is niet het enige voordeel. Dat we dit kunnen, heeft ervoor gezorgd dat we talloze problemen hebben kunnen oplossen en dat we ons leven veiliger en plezieriger hebben kunnen maken. 

Waarom vrijwel iedereen deskundigheid kan ontwikkelen

Als ik stel dat iedereen zichzelf als deskundige in ontwikkeling kan gaan zien, wil ik niet zeggen dat iedereen precies hetzelfde niveau van deskundigheid zal of kan ontwikkelen. Wat ik wel stel is dat vrijwel iedereen deskundigheid kan ontwikkelen. En ik denk dat veel mensen een hoger niveau van deskundigheid kunnen ontwikkelen dan ze misschien vermoeden. Veel mensen denken dat hoe ver je kunt komen wordt begrensd door een aangeboren hoeveelheid intellectuele capaciteit of intelligentie die je hebt meegekregen. Maar dit beeld is achterhaald. 

Om te beginnen is het onwaarschijnlijk dat onze intellectuele capaciteit vanaf onze geboorte (of zelfs eerder) vastligt. Onderzoek heeft laten zien dat onze hersenen behoorlijk ontwikkelbaar blijven gedurende ons hele leven. Maar hoe zit het dan met verschillen in IQ? Laten we voor deze discussie even aannemen dat bepaalde aspecten van ons verstandelijk functioneren, zoals IQ, nogal sterk verschillen van mens tot mens en ook dat deze verschillen relatief stabiel zijn. Zelfs dan geldt dat vrijwel iedereen een behoorlijk hoog niveau van deskundigheid kan ontwikkelen. Een aanwijzing kun je vinden bij schaakgrootmeesters. Deze mensen hebben een zeer hoge deskundigheid maar hun IQ-scores variëren sterk. 

Het ontwikkelen van deskundigheid vergt vooral iets anders dan een hoge intelligentie in de zin van een hoog IQ. Wat het vergt is dat je op lange termijn systematisch en volhardend werkt aan het ontwikkelen en onderhouden van die deskundigheid. Als je dat doet, groeit je deskundigheid. Stug verder bouwen aan deskundigheid verslaat IQ. 

Waarom het goed zou zijn

Het opbouwen van diepe deskundigheid kost vele jaren tijd. Dit zou je kunnen zien als een nadeel maar ik pleit ervoor om het te zien als iets wat vooral voordelen heeft. Als je veel jaren geïnvesteerd hebt in de ontwikkeling van je deskundigheid geeft dit je namelijk een sterke concurrentiepositie op de arbeidsmarkt. Anderen die willen komen waar jij bent gekomen kunnen geen sluiproutes volgen naar waar jij nu al bent gekomen. Zelfs al zijn zij slimmer en weten ze iets handigere routes, nog steeds zullen zij ook jaren moeten werken om je diepe deskundigheid op te bouwen. Investeren in je deskundigheidsontwikkeling gaat meer renderen naarmate je het langer hebt gedaan. 

Maar op korte termijn zijn er ook voordelen. Ik zei al dat we kennisdieren zijn en dat kennis verwerven op natuurlijke wijze bij ons past. Dit brengt met zich mee dat het opbouwen van kennis er aan bijdraagt dat we ons goed voelen. Ik wil hiermee niet zeggen dat hard studeren om je kennis te vergroten op ieder moment altijd even leuk is. Dat is niet zo. Soms is het moeilijk en juist dit moeilijke kan ook wel eens frustreren. Maar zelfs als we deze momenten van frustratie ervaren kunnen we in ons achterhoofd beseffen dat we met iets waardevols bezig zijn. 

Een ander soort korte-termijnvoordeel is dat investeren in je deskundigheidsontwikkeling vaak al heel snel toepassingsmogelijkheden heeft. Met andere woorden: nieuwe kennis kun je vaak al heel snel benutten in je werk. 

Reacties op enkele mogelijke tegenwerpingen

Mensen die dit pleidooi lezen kunnen er sceptisch over zijn. Een eerste tegenwerping zou bijvoorbeeld kunnen zijn: “Dit is niet realistisch. We kunnen toch niet allemaal sterren zijn, we hebben toch ook waterdragers nodig? Een vuilnisman hoeft bijvoorbeeld toch geen deskundigheid op te bouwen? En we hebben wel vuilnismannen nodig!” Deze tegenwerping kan geworteld zijn in de aanname dat sommige mensen de capaciteiten missen om expertise op te bouwen. Die aanname heb ik hierboven al weerlegd. De tegenwerping kan ook gebaseerd zijn op het idee dat voor bepaalde beroepen, zoals dat van vuilnisman, deskundigheid niet nodig is of misschien zelfs schadelijk. 

Ik heb hier twee reacties op. De eerste is dat bepaalde beroepen misschien inderdaad minder deskundigheid vergen maar dat dit niet zegt dat individuen die deze beroepen uitoefenen dus geen deskundigheid zouden moeten ontwikkelen. Tegenwoordig is het normaal dat we ons ontwikkelen en niet ons hele leven dezelfde functie blijven uitoefenen. Natuurlijk kun je de keuze maken om geen deskundigheid op te bouwen. In dat geval wordt je meer afhankelijk van het werk dat je nu doet. Dit is wel een wat riskante keuze omdat veel werk voortdurend verandert. Het niet ontwikkelen van je kennis kan met zich meebrengen dat je als je functie verdwijnt er weinig ander passend werk voor je is. Het wel ontwikkelen van deskundigheid kan ertoe leiden dat je op termijn terecht komt in steeds interessantere, uitdagendere en beter betaalde functies terechtkomt. 

Mijn tweede reactie is dat we misschien te snel denken dat er veel functies zijn die weinig kennis vereisen. De meeste functies worden steeds kennisintensiever. Je zou kunnen denken dat het beroep van kapper, om maar iets te noemen, nog precies hetzelfde is als 30 jaar geleden maar iemand legde me uit dat dit niet zo is. Er is veel nieuwe apparatuur, er is veel nieuwe kennis over haarverzorging, er zijn veel nieuwe ‘kaptechnieken’, nieuwe kapsels,  nieuwe producten en nieuwe instrumenten (waaronder digitale) die kunnen worden ingezet door kappers. 

Een tweede tegenwerping zou kunnen zijn dat het idee dat iedereen deskundigheid zou kunnen ontwikkelen naïef is omdat de maatschappij nou eenmaal opgebouwd is uit verschillende rangen en standen. Met andere woorden: er zou altijd een geschoolde elite en een ongeschoolde onderlaag moeten zijn. Oude denkers als Plato dachten in deze termen. Maar sinds een paar honderd jaar zijn deze ideeën meer en meer achterhaald geraakt. Moderne samenlevingen zijn gebaseerd op het idee van goed geïnformeerde en goed participerende burgers. Ik vermoed dat hoe hoger de gemiddelde opgeleidheid van een bevolking is en hoe geringer de mate van kennisongelijkheid is in een samenleving is, hoe beter dit is voor iedereen in die samenleving. 

Hoe kun je werken aan je deskundigheidsontwikkeling?

Voor het opbouwen van deskundigheid is het ten eerste belangrijk dat je je de fundamenten van een kennisgebied eigen maakt. In het verleden waren we hiervoor sterk aangewezen op klassikaal onderwijs in een onderwijsinstelling. Maar tegenwoordig hebben we via internet gratis toegang tot kwalitatief goed onderwijs op allerlei gebieden (zie bijvoorbeeld de Khan Academy). 

Ten tweede is het belangrijk dat je langdurig blijft investeren in het vergroten en onderhouden van je deskundigheid. Dit betekent dat je veel tijd stopt in de ontwikkeling van je deskundigheid. Dit kun je natuurlijk via formele opleidingen doen wat vele voordelen heeft. Maar je kunt ook zelfstandig veel doen om je deskundigheid te ontwikkelen. Hierbij is het belangrijk dat je niet alleen consumptief met kennis bezig bent. Met andere woorden dat je bijvoorbeeld niet alleen boeken leest en video’s bekijkt. Voor een goede verwerking van stof is het nodig dat je deze actief verwerkt. Moderne manieren om dit te doen zijn door het bijhouden van een blog of een podcast of een Youtube-kanaal. Via deze media kun je uitleggen en delen wat je hebt geleerd. Dit uitleggen alleen al dwingt je om heel goed na te denken over de stof. En de reacties die je krijgt op je blogs/podcasts/video’s kunnen je nog verder helpen in je leerproces. Dit soort media kunnen je bovendien helpen om overzicht te houden over wat je allemaal geleerd hebt en het mogelijk maken om hier regelmatig naar terug te kijken of luisteren. 

Conclusie

We kunnen allemaal, waar we ook staan, onszelf zien als deskundige in ontwikkeling. Aan het begin van onze loopbaan weten we misschien nog niet zoveel maar we kunnen wel direct beginnen met het bouwen van deskundigheid. Als we ver op weg zijn in de ontwikkeling van onze deskundigheid, dan blijft het label deskundige-in-ontwikkeling nog steeds aan de orde. We zijn namelijk nooit klaar met de ontwikkeling van onze deskundigheid. Vaak is het zo dat hoe meer we leren, hoe meer we tegelijkertijd ontdekken hoeveel meer er nog te leren valt. Daarom is de kans ook klein dat het ontwikkelen van deskundigheid ons arrogant zal maken. Wijze deskundigen blijven intellectueel bescheiden omdat ze zich bewust zijn van de grenzen van hun deskundigheid.