Zelfkritiek kan een behoorlijke rem zetten op het succesvol nastreven van persoonlijke doelen. Mensen die voortdurend bang zijn om niet aan hun eigen hoge standaarden te voldoen en zichzelf daar streng op afrekenen, besteden vaak meer aandacht aan mogelijke missers dan aan positieve, constructieve acties. Tegelijkertijd blijkt dat hoge standaarden, zonder harde zelfveroordeling, juist een (bescheiden) positieve invloed kunnen hebben op het boeken van progressie.

Onderzoek 1: zelfkritiek en autonome motivatie

In een studie bij atleten en musici (Powers, Koestner, Lacaille, Kwan & Zuroff, 2009) werd nagegaan hoe zelfkritiek en motivatie samenhangen met doelprogressie. Deelnemers kregen vragenlijsten over de mate waarin ze zichzelf veroordeelden bij tegenslag en of ze hun doelen als ‘eigen’ ervoeren (autonome motivatie). Zelfkritiek bleek een duidelijke negatieve invloed te hebben op de progressie: wie hoog scoorde op zelfkritiek, haalde minder uit zijn of haar inspanningen. Dit verband werd voor een deel verklaard door een tekort aan autonome motivatie: wie minder sterk achter zijn doelen stond en eerder handelde uit druk of angst, boekte minder progressie. Bovendien hing zelfkritiek samen met sterkere negatieve gevoelens als mensen het gevoel hadden dat hun prestaties achterbleven bij de verwachtingen.

Onderzoek 2: hoge standaarden en perfectionisme

In een reeks vervolgonderzoeken (Powers, Koestner, Zuroff, Milyavskaya & Gorin, 2011) werd gekeken naar de effecten van ‘self-oriented perfectionism’ (hoge standaarden stellen voor jezelf, zonder genadeloze zelfafstraffing) en zelfkritiek. Deelnemers probeerden uiteenlopende doelen te behalen, zoals afvallen, studieprestaties verbeteren of beter muziek maken. Opnieuw bleek zelfkritiek de progressie in de weg te staan, vooral omdat mensen met veel zelfveroordeling vaak blijven steken in piekeren, uitstelgedrag en een angst om fouten te maken. Wanneer echter werd gecontroleerd voor die zelfkritische neiging, bleek een positief verband tussen hoge standaarden en doelprogressie. Met andere woorden: perfectionisme kan behulpzaam zijn zolang het niet samengaat met een veroordelende, perfectionistische angst.

Conclusie: milde benadering en groei

De rode draad door deze onderzoeken is dat de straffende, zelfafwijzende component van perfectionisme in de weg zit bij het realiseren van doelen. Zelfkritische mensen ondermijnen hun eigen inspanningen door te focussen op mogelijke mislukkingen en andermans (vermeende) kritiek. Als men erin slaagt hoge standaarden te omarmen zonder zichzelf bij iedere fout te veroordelen, is de kans op succes juist groter. In coaching en therapie is het daarom waardevol om te werken aan het verminderen van zelfkritische gedachten en het vergroten van autonome motivatie. Zo kunnen mensen hun doelen met meer veerkracht en voldoening nastreven.