Van de wal in de sloot hulpverlening

Wat is van de wal in de sloot hulpverlening? Kunnen we niet altijd op bedrijven of medische professionals die ons hulp aanbieden altijd vertrouwen? Helaas is dat niet altijd het geval. Hulpaanbieders kunnen ons zelfs van de wal in de sloot helpen terwijl ze ons overtuigend klinkende verhalen vertellen en ons hun diensten en producten aan het leveren zijn. Het zou kunnen dat ze dit met de beste bedoelingen doen en oprecht geloven in hun verhalen en in hun producten.

Maar het zou ook kunnen zijn dat er cynische en onbetrouwbare hulpaanbieders zijn die willens en wetens slechte verhalen houden en ondeugdelijke producten en diensten leveren. Laten we eens in de huid kruipen van de laatste categorie, iemand die puur voor eigen gewin zijn diensten en producten wil leveren en geen biet geeft om zijn afnemers. Hoe zou deze persoon, de bewuste oplichter, te werk gaan? Ik denk dat hij in essentie vier dingen doet.

1. Probleemfocus opwekken en versterken

In de eerste plaats kan deze persoon enkele dingen doen die bij ons het gevoel oproepen dat we hulp nodig hebben. Er zijn grofweg twee manieren om dat te doen. De eerste manier is om onze aandacht te richten op probleemsymptomen en -oorzaken. Een coach zou bijvoorbeeld veel vragen kunnen stellen over wat er niet goed gaat ons leven, waar we dat allemaal aan merken en hoe dat allemaal komt en wat dat allemaal zegt over ons. Dit proces wordt wel probleeminductie of probleemopwekking genoemd. Door je aandacht als persoon op dit soort dingen te richten, kun je al snel het gevoel krijgen dat het behoorlijk misgaat in je leven en dat je dus hulp nodig hebt.

2. Onrealistische verwachtingen aanpraten

De tweede manier om mensen het gevoel te geven dat ze hulp nodig hebben is ze een bepaalde idealistische verwachting aan te praten. Als iemand ons het idee verkoopt dat geluk centraal kan staan en zou moeten staan in het leven, of in je werk of persoonlijke relaties, dan kunnen we ons bewust worden van de kloof tussen waar ze nu staan en dat idealistische doel. We kunnen het gevoel krijgen dat er iets haalbaars mist in ons leven en we worden ontvankelijker voor hulp. Hoe idealistischer de verwachting is die de persoon ons aanpraat hoe beter het is, want hoe groter de kans is dat we denken dat we hulp nodig hebben.

3. Suggestie van werkzaamheid wekken

Als we eenmaal ontvankelijk geworden zijn voor het idee dat we hulp nodig hebben, komt fase twee in werking en die gaat over het product of de dienst, datgene wat ons zou moeten helpen. Het eerste wat de persoon doet is de suggestie van werkzaamheid van zijn dienst of product wekken. Als de persoon bij ons het idee heeft opgewekt dat we gelukkig kunnen en zouden moeten zijn terwijl we merken dat ze dat niet echt zijn dan kan hij ons een dienst of product (therapie, training, coaching, pillen, etc.) aanbieden dat belooft ons gelukkiger te maken.

Terzijde: het zoeken naar geluk is iets wat ineffectief kan zijn. Het kan ons ongelukkiger maken en eenzamer.

4. Ineffectief middel aanbieden

De laatste stap is de meest verrassende en cynische stap. Het product dat de persoon ons biedt dient niet goed te werken. Hoe kan dit? Hoe kan het zijn dat mensen producten of diensten gebruiken die niet werken? Onderzoek van Tanaka (2009) laat zien hoe dit kan. Zijn onderzoek laat zien dat methoden die niet werken zich sneller kunnen verspreiden dan methoden die wel werken.

De verklaring is kort gezegd dat we vaak andere mensen imiteren in hun keuzes. Als we iemand anders een middeltje tegen een verkoudheid zien nemen, neemt de kans toe dat wij dat zelfde middeltje ook gaan proberen. Nu komt de verrassing: de meest effectieve methoden worden het kortst gebruikt. Als goed werken, gaat het probleem snel over/wordt het doel snel bereikt. Bij niet werkende problemen is dit niet zo. Het probleem blijft bestaan en we blijven denken dat we het middel/de methode moeten blijven gebruiken, of misschien andere, zwaardere middelen/methoden moeten gaan gebruiken.

Reflectie

Ik denk niet dat de meeste hulpaanbieders slechte mensen zijn. De meesten hebben, denk ik, grotendeels goede bedoelingen. Bewuste oplichters zijn er echter ook. Zij helpen ons, puur voor hun eigen gewin, van de wal in de sloot. We kunnen deze beschrijving van de vier stappen die deze mensen hanteren, gebruiken om onszelf te beschermen tegen dit soort van-de-wal-in-de-sloot-hulpverlening. We kunnen iets meer op onze hoede zijn als (1) iemand ons intensief bevraagt over wat er allemaal mis is in ons leven, (2) als iemand ons probeert uit te leggen dat ons leven niet goed genoeg is/veel beter zou moeten zijn, (3) als iemand ons probeert een middel te verkopen, waarvan we aanvankelijk niet dachten dat we het nodig hadden, (4) als er geen bewijs is voor de effectiviteit van het middel/de methode.