Laat me beginnen met te zeggen dat mindfulness en mindfulness-meditatie onze belangstelling verdienen. Er is behoorlijk wat empirisch bewijs dat laat zien dat mindfulness en mindfulness-meditatie op verschillende manieren voordelen kunnen opleveren (lees dit artikel en dit artikel voor meer informatie). Dat gezegd hebbend wil ik nu graag twee punten van zorg noemen. 

Ons gebrek aan kennis

Een eerste punt van zorg gaat over ons gebrek aan kennis. De onderzoeken die ik genoemd heb ik in mijn vorige artikelen suggereren dat het werkt. Maar wat is ‘het’ precies? Enkele van de meest indrukwekkend klinkende onderzoeken hebben de effecten onderzocht van zogenaamde Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) programma’s. Dit programma is een acht weken durend groepsprogramma dat bestaat uit groepsbijeenkomsten, huiswerk en instructie in drie formele technieken: mindfulness-meditatie, ‘body scanning’ en eenvoudige yoga houdingen. Dit programma bestaat uit meerdere componenten en het onderzoek in kwestie zegt niets over aan welke componenten de positieve effecten kunnen worden toegeschreven (corrigeer me als ik het mis heb).

We hebben duidelijke aanwijzingen dat er iets werkt maar we weten niet wat het is. Is het groepskarakter essentieel? Is de lengte van acht weken van het programma noodzakelijk? Welke van de drie formele technieken droeg in welke mate bij aan de positieve effecten? Hoe belangrijk was de rol van de begeleiders? Was het feit dat zij gecertificeerd waren een noodzakelijke voorwaarde? Of waren er impliciete commerciële redenen voor de certificering? Was het aantal sessies belangrijk? In welke mate droegen andere contextfactoren bij aan de effecten die werden gevonden?

Er is een enorme variëtiet aan mindfulness-meditatie-oefeningen die worden aangeboden door instructeurs. Sommige richten zich op ademhaling, sommige op ontspanning, sommige op het bewust ervaren van gedachten, dan wel gevoelens, geluiden, of lichaamssensaties, sommige op mantra’s,sommige op chakra’s, enzovoorts. Zijn deze allemaal even effectief? Voor zover mij bekend weten we hier niets over (corrigeer me als ik het mis heb).

De populariteit van mindfulness

Een tweede punt van zorg is de populariteit van mindfulness. Nu serieuze wetenschappelijke onderzoeken voordelen van mindfulness-meditatie hebben aangetoond wordt het steeds populairder. Het zou weleens een hype kunnen worden. Sommige zeggen dat het dat al is. Als iets – wat het ook is- een hype wordt, is het verstandig om sceptisch te blijven. Wanneer de algemene opvatting wordt dat mindfulness ‘geweldig’ is dan zou het kunnen dat we ophouden met vragen stellen. Het kan zijn dat sneller meegaan in wat ‘experts’ ons vertellen: als zij zeggen dat een groepstraining van acht weken nodig is dan is dat zo! Of misschien toch niet… Misschien werkt een eenvoudiger, kortere en meer zelfgestuurde aanpak ook wel.

Er bestaat ook het risico dat we teveel gaan verwachten van mindfulness-meditation. Dit bedoel ik op twee manieren. De eerste manier is dat we het kunnen gaan zien als een wondermiddel, geschikt om alle klachten te verhelpen. Maar er zijn voor zover ik weet, veel menselijke klachten en problemen waar mindfulness niet de aangewezen oplossing is. De tweede manier is dat we misschien een overspannen verwachting kunnen gaan krijgen van hoe geweldig alles eruit zal komen te zien als we allemaal maar eenmaal aan de mindfulness-meditatie gaan. Ik las dat Jon Kabat-Zinn, de oprichter van Mindfulness-based Stress Reduction (MBSR), gezegd heeft dat de mindfulness beweging “het potentieel heeft om een universele wereldwijde renaissance  te ontbranden … die zelfs de Europese en Italiaanse Renaissance  in de schaduw zou plaatsen” en dat het “feitelijk weleens de enige belofte zou kunnen zijn die de [menselijke] soort en de planeet hebben om de volgende paar honderd jaar te doorstaan.” (Bron). De enige belofte? Is dat niet een tikje overdreven? Kabat-Zinns opmerking zegt misschien meer over de beperktheid van zijn perspectief dan over iets anders.

Natuurlijk is het niet de bedoeling van dit artikel om de waarde mindfulness of mindfulness-meditatie te miskennen. Mindfulness lijkt zeer waardevol te zijn. Maar we moeten er nog veel meer over te weten komen en onze scepsis niet verliezen.