Toxische positiviteit: positiviteit opleggen werkt niet

Een begrip dat de laatste jaren regelmatig opduikt in publicaties is toxische positiviteit. Misschien een verrassende term. Kan positiviteit negatief zijn? Hoe zit dat? Laten we het eens onder de loep nemen.

Het gebruik van de term

De term toxische positiviteit komt terug in enkele recent gepubliceerde boeken zoals Bittersweet van Susan Cain en Toxic positivity van Whitney Goodman. Ook veel populaire websites over psychologie hebben er al stukken over geschreven (zie bijvoorbeeld hier, hier en hier). Bij mijn weten is er nog relatief weinig empirisch onderzoek naar gedaan. Hier is een van de weinig onderzoeken die ik heb gevonden; hij gaat over het veelvuldig gebruik van toxische positiviteit op sociale media platforms zoals Facebook.

Wat is toxische positiviteit?

Toxische positiviteit is gebaseerd op de gedachte dat het uiten van negatieve gedachten en gevoelens slecht is, zelfs als reactie op situaties van verlies, tegenslag of ontberingen, en dat alleen positief denken en je positief voelen goed is. Dit kan zich op twee manieren manifesteren:

1. Opgelegd aan jezelf: het kan tot uiting komen in reactie op negatieve gedachten en gevoelens van jezelf. Voorbeelden zijn: deze gevoelens en gedachten weg proberen te drukken, jezelf onder druk zetten om positief te blijven en je schuldig voelen over negatieve gedachten en gevoelens die toch blijven bovendrijven.
2. Opgelegd aan anderen: het kan tot uiting komen in reactie op negatieve uitingen door anderen. Voorbeelden zijn: anderen aanmoedigen om positief te blijven, de zonnige kant te blijven zien en zeggen dat het erger had gekund.

Wat er niet aan werkt

Hieronder staan enkele negatieve gevolgen die kunnen optreden na toxische positiviteit:

1. Het niet oplossen van oplosbare problemen: als mensen zich in slechte omstandigheden bevinden waar iets aan te doen zou zijn maar te horen krijgen dat ze zich moeten richten op het  positieve, kan dat ertoe leiden dat ze oplosbare problemen niet oplossen (bijvoorbeeld een gewelddadige relatie verbreken).
2. Mensen voelen zich miskend en niet begrepen: als mensen negatieve gevoelens of gedachten uiten en geconfronteerd worden met toxische positiviteit, is de kans groot dat ze het gevoel hebben niet serieus genomen te worden. De kwaliteit van de relatie tussen beiden personen neemt hierdoor af.
3. Vermijden om hulp te zoeken en isolatie: als je negatieve gedachten en gevoelens niet denkt te mogen uiten, neemt de kans af dat je echte problemen serieus neemt en hulp zoekt. Dit kan leiden tot isolatie of een gevoel van er alleen voor staan.
4. Schuldgevoel, schaamte, negatief zelfbeeld: het wegdrukken van negatieve emoties staat bekend als een ineffectieve manier van omgaan met emoties. Negatieve emoties laten zich normaal gesproken niet zomaar wegdrukken. Het blijven voelen van die negatieve emoties kan leiden tot schuldgevoel, schaamte en een negatief zelfbeeld (bijvoorbeeld: “Waarom ben ik zo’n negatieveling? Waarom ben ik niet positief zoals andere mensen?”)

Intenties achter toxische positiviteit

Toxische positiviteit kan voortkomen uit de wens om een persoon die zich negatief uit, de mond te snoeren. Dit kan gebeuren vanuit de gedachte dat dergelijk gedrag de zaak ophoudt of anderen misschien meesleept in negativiteit.

Maar het kan ook, en ik vermoed dat dit vaker voorkomt, voortkomen uit goede bedoelingen. Je wilt liever dat het goed gaat met jou en anderen dan slecht. Als mensen je vertellen over zware ervaringen, bijvoorbeeld van verlies of ziekte, dan vinden we het vaak moeilijk te bedenken hoe we het beste kunnen reageren. We weten echter wel meteen dat we ze goede dingen toewensen. Wat lijkt er dan logischer om de kortste route naar die positiviteit aan te bevelen, bijvoorbeeld door hen moed in te praten?

Voorbeelden van toxische positiviteit

Hier zijn voorbeelden van uitingen die geassocieerd worden met toxische positiviteit:

• Kop op, het had erger kunnen zijn!
• Het is wat het is!
• Bekijk het van de positieve kant!
• Alles gebeurt met een reden
• Het heeft geen zin om je zorgen te maken
• Alles komt uiteindelijk goed!
• Het zal allemaal wel meevallen
• Als ik het kan, kan jij het ook!
• Wees niet zo somber!
• Ga iets leuks doen!
• Heb vertrouwen!
• Laat het los!
• Ban negativiteit uit je leven!

Wat kun je beter doen?

In plaats van de bovenstaande dingen kun je beter enkele andere manieren van denken en doen ontwikkelen, zoals:

1. Negatieve gedachten en gevoelens kunnen zien als normaal: het leven biedt naast veel mooie en fijne dingen onvermijdelijk ook veel tegenslag en ontberingen. Het is dus normaal dat we regelmatig negatieve gedachten en gevoelens hebben. Het is dus niet per definitie zo dat er iets misgaat als wij of anderen ons negatief uiten. (Lees ook dit artikel).
2. Negatieve gedachten en gevoelens kunnen zien als nuttig: het is op het moment natuurlijk niet zo fijn om ze te hebben maar ze kunnen ons wel helpen. In dit artikel kun je lezen over hoe verschillende situaties vragen om verschillende emoties. In bepaalde situaties zijn negatieve emoties passender dan positieve.
3. Ruimte bieden voor negativiteit: in gesprekken kunnen we leren om ruimte te bieden voor het uiten van negativiteit. Door ruimte te bieden, te luisteren, door te vragen en serieus te reageren op negatieve uitingen, neemt de kans toe dat de ander zich serieus genomen voelt en dat de kwaliteit van de relatie verbetert. Ook neemt de kans toe dat je samen effectieve oplossingen of copingstrategieën kunt identificeren.

Wat kun je doen als de ander jouw hulp vraagt?

Dat negatieve gevoelens normaal zijn en dat het goed is om er ruimte voor te bieden betekent niet dat we er eeuwig in dienen te blijven hangen. Ze kunnen ons helpen om dingen in ons leven te verbeteren. Dit kunnen de omstandigheden zijn waarin we ons bevinden maar ook dingen in onszelf. Het is dus prima om negatieve gedachten en gevoelens te benutten om progressie te boeken.

In aanvulling op de bovenstaande tips zijn hier enkele specifieke technieken voor gesprekken en sessies die behulpzaam kunnen zijn wanneer de persoon met wie je praat open staat voor jouw hulp en zoekt naar verbetering:

1. De copingvraag: Vraag die helpt om je gesprekspartners zicht te laten krijgen op welke dingen er nog zijn die het mogelijk maken voor hen om het vol te houden in moeilijke omstandigheden. Voorbeeld “Hoe lukt het je om vol te houden?”
2. De continueringsvraag: Vraag die bedoeld is om je gesprekspartner te helpen om zicht te krijgen op wat er niet hoeft te veranderen. Voorbeeld “Wat hoeft er niet te veranderen omdat het al goed genoeg gaat?”
3. 5 Principes voor het reframen van negatieve gebeurtenissen: dit is een manier van communiceren met mensen die een veel grotere kans heeft om te helpen dan het opleggen van positiviteit.
4. De CPW 7 stappen aanpak: Een progressiegerichte vragenstructuur die veel gebruikt wordt in coachingsgesprekken. De structuur werkt goed om te bedenken wat je wilt bereiken en hoe je stapjes vooruit kunt zetten.
5. De cirkeltechniek: Progressiegerichte techniek waarbij via twee cirkels wordt zichtbaar gemaakt wat er al is bereikt en wat er nog bereikt moet worden. Deze flexibele techniek kan zowel in coachingsgesprekken als in teambijeenkomsten gebruikt worden.

Conclusie

Voor zover ik weet, is toxische positiviteit een vrij nieuw begrip en is er nog weinig onderzoek naar gedaan. We kunnen er dus waarschijnlijk nog veel over leren.

Wat me nu al fascineert, is de gedachte dat positiviteit opleggen niet werkt. Gwenda Schlundt Bodien schreef onlangs in een artikel het volgende: “Het positief krijgen van gesprekspartners is niet zozeer het doel, het doel is om in de specifieke situatie progressie te boeken. Vaak gaat dat wel gepaard met positievere uitingen en positievere perspectieven, maar dat is meer een bijeffect van progressiegerichte interventies dan een doel op zich. Het kan zelfs averechts werken om te proberen om je gesprekspartners positief te krijgen. Wanneer jij hard je best doet om de ander de positieve kant te laten inzien kan dat juist het reactance effect oproepen.”