Recent heeft een Nederlands bedrijf (Reducept) met een virtual reality-bril die chronische pijn bestrijdt de prestigieuze World Summit Award van de Verenigde Naties gewonnen. Door de VR-bril op te zetten kun je als het ware je eigen lichaam ingaan en de plek opzoeken waar de pijn zit. Vervolgens kun je dan virtueel de pijnprikkels zien en deze wegschieten. Misschien vraag je je af of een computergame wel serieus genomen moet worden als middel om zoiets ernstigs als chronische pijn te bestrijden. Maar er is alle reden om deze game serieus te nemen. Lees hieronder waarom.

Chronische pijn is een ernstig probleem

Chronische pijn komt veel voor en het is vaak niet duidelijk wat er aan gedaan kan worden. De normale functie van pijn is om ons te waarschuwen voor/bij schade aan ons lichaam. De pijn helpt ons om ons te richten op de plek waar de schade is, zodat we er iets aan kunnen doen. Maar pijnbeleving is complex. We kunnen pijnvrij zijn bij ernstige schade aan ons lichaam en we kunnen scherpe pijn voelen zonder dat er sprake is van schade aan ons lichaam. Bij veel mensen met chronische pijn is er een geen sprake van aanwijsbare structurele schade.

Chronische pijnlijders stellen zich niet aan

Omdat er bij chronische pijn vaak geen duidelijk aanwijsbare oorzaak is in de vorm van schade in het lichaam zijn mensen soms geneigd om chronische pijnleiders als aanstellers te zien. Chronische pijnlijders krijgen soms dan ook dingen te horen als: “Het zit gewoon tussen je oren. Er is helemaal niets mis met je. Jij moet gewoon wat flinker zijn.” Maar deze opmerkingen slaan de plank mis. Mensen met chronische pijn hebben echte pijn en zij stellen zich niet aan.

Chronische pijn is meestal aangeleerde pijn

Hoofdstuk 1 van het boek The Brain’s way of healing van Norman Doidge is gewijd aan chronische pijn. De hoofdpersoon in het hoofdstuk is Michael Moskowitz een arts gespecialiseerd in de behandeling van pijn. Het hoofdstuk beschrijft enkele casussen van patiënten met chronische pijn waaronder die van Moskowitz zelf. Tijdens zijn carrière heeft Moskowitz geheel anders leren kijken naar de behandeling van chronische pijn. Doidge legt uit dat er een onderscheid is tussen acute pijn en centrale (of neuropathische) pijn.

Op hol geslagen neuroplasticiteit

Bij acute pijn is er sprake van schade. Maar centrale pijn is vaak een kwestie van op hol geslagen neuroplasticiteit (neuroplasticiteit is de voortdurende veranderbaarheid en veranderlijkheid van de hersenen). In het brein bevinden zich zogenaamde brain maps van het lichaam. Dit zijn gebiedjes die delen van het lichaam representeren. Beschadigingen in deze brain maps voelen als pijn in ons lichaam. Chronische pijn kan betekenen dat deze brain maps zijn beschadigd.

Hoe kunnen deze beschadigingen tot stand zijn gekomen? Aanhoudende pijnprikkels zorgen ervoor dat bepaalde neuronen samen blijven vuren. Dit betekent dat de verbindingen tussen deze neuronen steeds sterker worden. Dit kan leiden tot 1) hypersensitiviteit (een steeds grotere gevoeligheid voor pijnprikkels), 2) vergroting van hun receptieve veld (we gaan de pijn over een groter deel van ons lichaam voelen, 3) referred pain (overspringen naar andere brain maps).

Deze 3 stappen beschrijven hoe de pijn steeds erger kan worden en zich kan uitspreiden over het lichaam. Er is sprake van een vicieuze cirkel die er toe kan leiden dat je pijn komt vast te zitten in de aan-stand.

Pijn kaapt hersengebieden

Chronische pijn die op deze manier tot stand komt is dus aangeleerde pijn. Het verminderen van chronische pijn kun je doen door het verzwakken van de verbindingen tussen de neuronen. Bij acute pijn zijn breingebieden actief die normaal gesproken actief zijn bij allerlei normale hersenfuncties zoals denken en visualiseren. Bij pijn worden deze hersengebieden als het ware gekaapt door pijn. Hierdoor is het bij pijn lastig om dit soort dingen te blijven doen (denken, visualiseren, bewegen, etc.). Bij chronische pijn zou je kunnen zeggen dat deze hersengebieden zich als het ware helemaal toegelegd hebben op pijnverwerking. Alsof ze helemaal daarvoor bestemd zijn.

Tegenstimulatie als sleutel tot genezing

Genezing van aangeleerde chronische pijn komt neer op het veranderen van de functie van deze hersengebieden. Je moet deze breingebieden als het ware terugwinnen voor hun normale functie. Hoe je dit in essentie doet, is door je brein een gerichte tegenstimulatie aan te bieden, bijvoorbeeld door te visualiseren. Door deze tegenstimulatie verander je stap voor stap de verbindingen in je brein. Je verovert de gekaapte breindelen als het ware terug van de pijn.

Dit is dus anders dan je reflexreactie op pijn die neerkomt op pijn willen negeren of onderdrukken en prikkeling uit de weg te gaan. Je brein heeft deze tegenstimulatie juist nodig. Zoals gezegd, bijvoorbeeld door middel van visuele informatie. Het hoofdstuk beschrijft hoe Moskowitz en zijn patiënten tijdens pijn hersenactiviteit tijdens pijn visualiseerden en vervolgens visualiseerden hoe deze hersenactiviteit steeds geringer werd.

Een belangrijk verschil tussen de normale manier van pijnbestrijding en de neuroplastische manier van pijnbestrijding is dat bij de eerste de patiënt passief is en behandeling ondergaat (bijvoorbeeld in de vorm van medicijngebruik). Bij de tweede is de patiënt zelf heel actief en de uitvoerder/regisseur van zijn eigen behandeling. Bij tegenstimulatie zal de pijn niet meteen verdwijnen. Je moet de verbindingen in je brein veranderen en dat kost tijd en vergt focus.

De VR-bril

De prijswinnende VR-bril lijkt goed aan te sluiten op de bovenstaande inzichten. Zonder een dergelijke tool kan het lastig zijn om je goed te blijven focussen. Het is gemakkelijk om afgeleid te raken en op te geven. Met een dergelijke VR-bril zal het vermoedelijk een stuk gemakkelijker zijn om vol te houden. Hier kun je iets meer zien over de VR-bril.