Moraliteit als psychologische basisbehoefte

De onderzoekers Jayawickreme, Prentice & Fleeson (2020) beschrijven in een nieuw hoofdstuk voorlopig bewijs voor moraliteit als psychologische basisbehoefte. Ik bespreek hieronder enkele onderdelen van dit hoofdstuk.

Dat moraliteit belangrijk is, is al een oud idee

Het idee dat moraliteit essentieel is voor menselijk floreren is al oud. William James, één van de grondleggers van de psychologie, merkte bijvoorbeeld in 1878 al op: “De vreugde van morele zelfaanvaarding … [kan] vereist zijn om het idee van louter bestaan draaglijk te maken.”

Maar is de behoefte aan moraliteit inderdaad een psychologische basisbehoefte zoals de uit de zelfdeterminatietheorie (SDT) bekende behoeften aan autonomie, competentie en verbondenheid (de zogenaamde ARC-behoeften) dat zijn?

Argumenten om te denken dat moraliteit een basisbehoefte is

Jayawickreme et al. hebben vier argumenten om te denken dat moraliteit een psychologische basisbehoefte is. Hun eerste argument is dat moraliteit een product van evolutie is en dus deel uitmaakt van de inherente menselijke natuur.

Het tweede argument dat ze aanvoeren is dat we bij het beoordelen van anderen vooral letten op hun moraliteit.

Hun derde argument is dat mensen tijdens hun ontwikkeling morele normen internaliseren en daar aan willen voldoen. Hiermee samenhangend: in het algemeen zien mensen hun moraliteit als het meest essentiële onderdeel van hun identiteit.

Eerder onderzoek naar moraliteit

Hun vierde argument is gebaseerd op empirisch onderzoek dat tot nu toe is uitgevoerd. De onderstaande tabel (uit Prentice et al., 2019) vat dit onderzoek samen. Het laat zien dat aan een deel van de criteria voor basisbehoeften (zoals geformuleerd door Baumeister & Leary, 1995) al is voldaan en aan enkele nog niet.

Nieuw onderzoek

Prentice et al. deden enkele aanvullende onderzoeken waaruit bleek dat mensen moraliteit als criterium gebruiken om piekervaringen te identificeren, dat moraliteit affectieve gevolgen heeft en dat moraliteit onderscheiden is van de ARC-behoeften.

Prentice et al. (2020) deden een experience sampling onderzoek waaruit bleek dat bevrediging van de behoefte aan moraliteit samenhing met dagelijks floreren onafhankelijk van de ARC-behoeften en met moreel gedrag.

SDT-criteria voor basisbehoeften

Jayawickreme et al. kijken voorts naar de vraag in hoeverre de behoefte aan moraliteit voldoend aan 6 criteria die geformuleerd zijn door Ryan & Deci (2017). Deze criteria zijn: 1) essentieel voor floreren, 2) inhoudsspecifiek, 3) verklarend, 4) groeibehoefte, 5) categorische passendheid, 6) universaliteit.

Zij stellen vast dat initieel bewijs erop wijst dat de behoefte aan moraliteit aan al deze eisen voldoet. (Een uitbreiding van de criteria van Ryan & Deci is overigens te vinden in Vansteenkiste et al., 2020). Wel wijzen ze erop dat verder onderzoek nodig is.

Conclusie

Of de behoefte aan moraliteit de volledige status van een universele psychologische basisbehoefte zal krijgen, kan ik niet overzien en durf ik niet te voorspellen. Toekomstig onderzoek zal het uitwijzen.

Wel zijn er serieuze aanwijzingen dat moraliteit belangrijk is voor mensen en samenhangt met hun welbevinden en functioneren. Filosofen van duizenden jaren geleden beweerden dit al maar bewezen het nooit. Interessant dat er nu ook steeds meer bewijs voor komt.