Hoe om te gaan met de houding van arrogante onwetendheid

We begrijpen en nemen de werkelijkheid niet volledig waar zoals die is. Ten eerste belemmeren onze zintuigen ons om grote delen van de werkelijkheid betrouwbaar waar te nemen of überhaupt waar te nemen. Ten tweede heeft de evolutie ons voorzien van cognitieve vuistregels (heuristieken) die snel zijn en ons helpen om te overleven in veel situaties maar die ook slordig en inaccuraat zijn in veel opzichten (lees meer). Hier komt nog eens bij dat we ons in bepaalde (misschien hoge) mate onbewust zijn van deze handicaps. Met andere woorden: we kunnen onwetend zijn zonder het ons te realiseren. Het 2×2 model hieronder beschrijft vier houdingen die we kunnen hebben met betrekking tot onze onwetendheid.

Omdat we ons onbewust kunnen zijn van onze onwetendheid kunnen we ons heel zeker voelen van ons onware denkbeelden (vak 1). Het vertrouwen dat we voelen in de juistheid van onze denkbeelden is een tamelijk onbetrouwbare indicator van de hun juistheid. Wanneer we geen andere middelen hebben om de validiteit van onze denkbeelden te toetsen dan ons subjectieve vertrouwen dat ze waar zijn, kunnen we arrogant worden terwijl we ook onwetend zijn.

Enkele psychologische mechanismes kunnen ons gevangen houden in het arrogant-maar-onwetend vak. Een daarvan is het Dunning-Kruger effect wat inhoudt dat onwetende of incompetente mensen niet weten, en in zekere mate niet kunnen weten, hoe onwetend of incompetent ze zijn. Om in staat te zijn om te weten hoe veel kennis je hebt of competent je bent op een bepaald gebied, moet je kennis hebben over dat gebied. Mensen die heel weinig weten over een onderwerp, realiseren zich niet hoeveel er over dat onderwerp te weten valt en dus hoeveel kennis ze missen.

Er zijn andere factoren die ons gevangen kunnen houden in vak 1. Een voorbeeld van zo’n factor is dat veel mensen zijn opgevoed met bepaalde ideeën over de werkelijkheid, zoals religieuze denkbeelden, waarvan hen is geleerd om die nooit ter discussie te stellen voor zichzelf. Deze denkbeelden kunnen zo verbonden raken aan de eigen identiteit en het eigen gevoel van zekerheid en veiligheid dat elke vorm van betwijfelen of bekritiseren van deze ideeën als zeer bedreigend kan overkomen. Iemand die ik enkele jaren geleden sprak was religieus opgevoed. Deze man, ongeveer van mijn leeftijd, had een academische studie opgepakt waar hij nu enkele jaren mee bezig was. Hij werkte hard en met veel plezier, althans zo had het lang geleken. Nu vertelde hij mij dat, hoewel hij het studeren erg leuk vond, hij van plan ermee te gaan stoppen. Ik vroeg waarom en hij antwoordde dat het leren van al die dingen veel vragen bij hem had opgeroepen. Hij was bang dat verder studeren nog meer vragen zou opwerpen en dat hij langzamerhand zijn religieuze denkbeelden zou kunnen gaan verliezen. Hij was er bang voor wat er dan zou kunnen gebeuren en maakte zich zorgen dat hij zijn gevoel van betekenis en zijn moraliteit zou verliezen.

Je denkbeelden verbinden aan je identiteit en aangeleerd krijgen dat sommige denkbeelden nooit ter discussie mogen komen te staan, zijn twee dingen die je gevangen kunnen houden in vak 1 (of 2).

In het 2×2 model hierboven is, denk ik, de minst ontwikkelde en gewenste positie om je in te bevinden vak 1, het arrogant-maar-onwetend vak, en meest ontwikkelde en gewenst positie vak 3. Vak 3 lijkt meer gewenst te zijn niet alleen voor jezelf maar ook voor andere mensen. Bij het boeken van progressie als mensheid zijn we begonnen om ons dingen af te vragen en om hypotheses te formuleren over de wereld wat een teken was dat we ons iets meer bewust werden van onze onwetendheid en iets bescheidener werden. Toen, terwijl de hulpmiddelen en methoden van de wetenschap stap voor stap tot onze beschikking kwamen, begonnen we ook systematisch meer kennis over de wereld op te bouwen (twee goede boeken over deze geleidelijke ontwikkeling van de wetenschap zijn To explain the world en The upright thinkers).

Op dezelfde manier waarop de mensheid dat als geheel lijkt te doen, kunnen we ook als individuen onze bescheidenheid en kennis ontwikkelen. Terwijl we kennis ontwikkelen lijkt het raadzaam om te voorkomen om in vak 4 te vallen (arrogant-kennis hebbend). Is dat een realistische uitdaging? Kunnen ontwikkelde geesten bescheiden blijven? Het lijkt er zeker op. Enkele van de meest ontwikkelde en briljante mensen in de geschiedenis lijkt precies dit te hebben gedaan. Enkele citaten die genoemd worden in dit artikel illustreren dit. De meest waarschijnlijke verklaring voor dit verschijnsel kan, opnieuw, gevonden worden in het Dunning-Kruger effect. Terwijl je kennis verzamelt wordt je je ook meer bewust van de enorme omvang van wat er verder te leren valt. Met andere woorden: van je eigen onwetendheid.

Tegelijkertijd is het zo dat je nooit zeker weet of je je met betrekking tot bepaalde onderwerpen zelf ook niet in vak 1 bevindt. Een extra reden om enige bescheidenheid te houden.

Wanneer een persoon met een vak 1 houding iemand ontmoet met een vak 3 houding kan er iets paradoxaals gebeuren. Hoewel vak 3 mensen meer kennis hebben, stellen zij zich bescheidener op terwijl vak 1 mensen minder kennis hebben maar meer vertrouwen in hun eigen oordelen. Ook is het onwaarschijnlijk dat vak 1 mensen veel waardering zullen hebben voor de grotere kennis van vak 3 mensen (vanwege het Dunning-Kruger effect). Recent onderzoek laat zien dat, in de samenwerking, meer competente mensen de neiging hebben om mee te gaan met de zelfverzekerde onwetendheid van minder competente mensen door de oordelen van deze minder competente mensen even veel gewicht toe te kennen (dit heet de equality bias).

Wanneer we omgaan met mensen die een vak 1 houding hebben, kunnen directe en confronterende methoden averechts werken. Wanneer mensen merken dat hun meest gekoesterde denkbeelden, waar ze zo zeker over zijn, worden bekritiseerd kunnen ze nog minder open minded worden en kan hun (misplaatste) vertrouwen in deze denkbeelden nog sterker worden (dit heet het backfire effect).

Hoewel ik er niet zeker van ben wat het beste werkt om mensen te helpen om te ontspannen uit vak 1, heb ik wel wat ideeën die ik zal delen. Strategieën die waarschijnlijk beter werken dan confronterende methoden zijn meer subtiele methoden. Het scheppen van een gesprekscontext die veilig is, is een goed begin. Luisteren en vragen stellen is een goede manier om verder te gaan. Vervolgens is het geven van informatie en het delen van je eigen denkbeelden en goede stap. Er helder over zijn dat andere persoon het recht heeft om ofwel zijn eigen denkbeelden ter discussie te stellen dan wel deze los te laten is waarschijnlijk ook een voorwaarde voor een vruchtbaar gesprek.

Wat denk jij?