Hoe combineer je als docent autonomie-ondersteuning met structuur?

Autonomie-ondersteuning is effectief in de opvoeding, op school en in de werkcontext, zoals blijkt uit veel onderzoek uit de zelfdeterminatietheorie. Sommigen denken onterecht dat een opmerking als deze een pleidooi is voor ‘vrijheid-blijheid’, ‘iedereen doet maar lekker waar hij zelf zin in heeft’ en ‘chaos en anarchie’. Maar dat is onterecht. Autonomie-ondersteuning houdt niet in dat er geen structuur wordt geboden. Autonomie-ondersteuning en structuur gaan hand in hand. Het bieden van structuur versterkt de beleving van autonomie en is daar zelfs doorgaans een voorwaarde voor. Aan de hand van de onderwijs context werk ik deze stelling hieronder uit.

Autonomie-ondersteuning

Om uit te leggen wat er bedoeld wordt met autonomie-ondersteuning en structuur baseer ik me op Jang, Reeve, & Deci (2010). Het onderstaande beschrijft de verschillen tussen een autonomie-ondersteunende en controlerende (controlling) docentaanpak.

Structuur

De structuur van de docentaanpak komt in verschillende onderdelen van het lesgeven naar voren, zoals de manier waarop de les wordt geïntroduceerd, de manier waarop de les is opgebouwd en wordt uitgevoerd en de manier waarop begeleiding en feedback wordt gegeven. Het onderstaande schemaatje beschrijft het verschilt tussen weinig gestructureerde en goed gestructureerde aanpakken.

Autonomie-ondersteuning en structuur gaan samen

Hoewel mensen intuïtief nogal eens denken dat autonomie-ondersteuning en het bieden van structuur tegengesteld zijn aan elkaar, blijkt dat niet zo te zijn. Jang et al. (2010) stelde vast dat autonomie-ondersteuning en structuur positief met elkaar samenhangen en dat beide samenhangen met de actieve (gedragsmatige) betrokkenheid van leerlingen in de les. Vergelijkbare bevindingen worden gerapporteerd in Vansteenkiste et al. (2012). Een onderzoek van Hospel & Galand (2015) liet zien dat autonomie-ondersteuning met name bijdraagt aan de emotionele betrokkenheid van de leerling in de les.

Docenten doen er goed aan om expliciet te mikken op de combinatie van het bieden van structuur en autonomie-ondersteuning. Dat komt, kort gezegd, neer op duidelijke doelen bieden voor de les, een heldere lesaanpak bieden en deze duidelijk toelichten, verwachtingen aan leerlingen helder communiceren en motiveren (belang aangeven), mogelijkheden voor eigen initiatief en keuzes bieden, hulp en begeleiding bieden, relevante en constructieve feedback geven, accepteren van negatieve gevoelens en klachten en vermijden van dwang, straf en autoritair taalgebruik.

Deze manier van denken is niet alleen bruikbaar in de onderwijscontext maar ook in de opvoeding en in werkcontexten. Ook in die contexten is de combinatie van structuur en autonomie-ondersteuning krachtig.

Meer over progressiegericht werken