De kracht en grenzen van Self-Fulfilling Prophecies

Regelmatig krijgen we vragen self-fulfilling prophecies, positief denken, karma en the law of attraction. Bestaan deze fenomenen nou echt? Hoeveel waarde moeten we eraan hechten?

Self-Fulfilling Prophecies

Van een self-fulfilling prophecy is sprake wanneer iemands overtuigingen of verwachtingen over een bepaalde uitkomst hun gedrag beïnvloeden, waardoor de verwachte uitkomst waarschijnlijker wordt (Merton, 1948). Dat self-fulfilling prophecies bestaan is al vaak in onderzoek aangetoond. Voorbeelden zijn onderzoeken naar:

• het Pygmalion-effect (Rosenthal & Jacobson, 1968);
• het placebo-effect (Benedetti, 2008);
• stereotype-threat (Steele & Aronson, 1995);
• mindset (zie bijvoorbeeld hier).

Grenzen aan de self-fulfilling prophecy

Self-fulfilling prophecies kunnen dus wel degelijk een rol spelen in onze levens. Maar die rol ken zijn grenzen. Denk maar aan de volgende dingen:

1. ook andere, externe, factoren spelen een rol, zoals economische omstandigheden, sociale structuren en omgevingsfactoren. Deze factoren spelen misschien vaak wel een zwaardere rol dan de invloed van iemands overtuigingen of verwachtingen.
2. menselijk gedrag is enorm complex. Naast self-fulfilling prophecies spelen talloze andere factoren een rol zoals genetica, omgeving en persoonlijke ervaringen. Self-fulfilling prophecies zijn dus slechts één stukje in de puzzel.
3. mensen kunnen zich soms actief verzetten tegen self-fulfilling prophecies. Ze kunnen bijvoorbeeld een stereotype threat herkennen en hun uiterste best gaan doen om te voorkomen dat hij waar wordt.

Hoewel self-fulfilling prophecies dus bestaan en relevant zijn, moet je er ook weer niet teveel waarde aan hechten. Dat laatste lijkt wel te gebeuren in enkele populaire concepten zoals de kracht van positief denken, the law of attraction, en Karma. Ik loop ze hieronder even langs.

De kracht van positief denken

Dit is het geloof dat als we ons concentreren op onze doelen en positieve gedachten en emoties behouden, we ons leven en omstandigheden positief kunnen veranderen. Bekende verspreiders van dit idee zijn Napoleon Hill, Norman Vincent Peale, en Tony Robbins.

Positief denken kan in zekere mate nuttig en belangrijk zijn maar voorstanders van het concept voeren het idee vaak veel te ver. (Terzijde: dat Donald Trump er een sterk gelover in is, is wat mij betreft al reden genoeg om het sceptisch te bekijken). Belangrijke kritiek op het concept is dat het blijft steken in vaagheden en het gevoel kan geven dat negatieve emoties alleen maar slecht zijn (lees ook over toxische positiviteit).

Verder kan het leiden tot een gebrek aan empathie voor anderen die het moeilijk hebben. Het kan ook leiden tot een “blaming the victim” mentaliteit, waarbij mensen de schuld krijgen van hun situatie vanwege hun negatieve gedachten.

The law of attraction

Dit idee is populair gemaakt door Rhonda Byrne’s boek “The Secret”. Het stelt dat positieve of negatieve gedachten overeenkomstige ervaringen in iemands leven kunnen manifesteren. De centrale bewering van the law of attraction is dat door je gedachten en intenties te richten op wat je wilt bereiken, het universum zal samenspannen om het je te brengen.

Maar is ‘het universum’ zo gericht op het voldoen aan onze wensen? Nee! Er is dan ook geen wetenschappelijk bewijs dat deze bewering ondersteunt (Richard Wiseman, 2010). Geloof in the law of attraction is meer dan zinloos. Het kan ook schadelijk zijn. Het kan leiden tot victim blaming, het nalaten om doelgericht aan de slag te gaan en aanmoediging van magisch denken.

Karma

Karma is het geloof dat iemands daden zullen leiden tot overeenkomstige gevolgen in zijn huidige of toekomstige leven. Het centrale geloof van karma is dat als iemand goede daden verricht, zal hij goede gevolgen oogsten, en dat als hij slechte daden verricht, hij negatieve gevolgen zal ondervinden.

Hoewel het Karma-concept mensen zou kunnen inspireren om zich goed te gedragen kan het toch ook gevaarlijk zijn. Het kan de just-world fallacy bevorderen, wat leidt tot victim blaming en ontmoediging van sociale verandering (Lerner & Miller, 1978).

Conclusie

Hoewel self-fulfilling prophecies de potentiële invloed van overtuigingen op uitkomsten aantonen, is het cruciaal om de beperkingen ervan te onderkennen en ze te onderscheiden van concepten als de de kracht van positief denken, the law of attraction en Karma.

Deze populaire overtuigingen bevatten tot op zekere hoogte een kern van waarheid maar ze zijn simplistisch en missen empirisch bewijs. Erin geloven kan leiden tot schadelijke gevolgen voor individuen en de samenleving.