Onlangs ontving ik een bericht dat me aan het denken zette over wat ik noem ‘de illusie van moeiteloos succes‘. Iemand deelde zijn worsteling met mij: hij zag zichzelf als iemand die voortdurend moet ploeteren, terwijl anderen om hem heen alles moeiteloos leken te bereiken. Gevraagd naar trots op zijn eigen prestaties, was zijn antwoord ontnuchterend negatief. Dit trof mij, niet alleen vanwege de openhartigheid, maar ook omdat het een gevoel weerspiegelt dat velen van ons kennen.

Het verborgen pad naar succes

Wat we vaak vergeten wanneer we naar anderen kijken, is dat we slechts het topje van de ijsberg zien – de zichtbare successen. Wat onder de oppervlakte blijft, is de lange weg van oefening, inspanning, en ja, ook mislukkingen die aan deze successen voorafgingen. Dit geldt voor vrijwel elk levensgebied: van carrière tot persoonlijke ontwikkeling, van sport tot kunst.

De psycholoog Anders Ericsson introduceerde het concept van ‘deliberate practice‘, dat dit idee krachtig onderstreept. Zijn onderzoek toont aan dat wat wij vaak als ‘natuurlijk talent’ bestempelen, in werkelijkheid het resultaat is van jaren intensieve, doelgerichte oefening. De violist die moeiteloos een complex stuk speelt, de ondernemer die ‘overnight’ succes lijkt te hebben, de atleet die schijnbaar zonder moeite presteert – achter elk van deze voorbeelden schuilt een verhaal van toewijding, doorzettingsvermogen en talloze uren werk.

De misleidende aard van oppervlakkige observaties

Wanneer we naar anderen kijken, zien we vaak alleen hun successen en schijnbaar moeiteloze prestaties. We missen het zicht op de vele uren oefening, worstelingen en mislukkingen die hieraan voorafgingen. Dit beperkte zicht kan een misleidend beeld scheppen van hoe vaardigheden en successen tot stand komen. We kunnen hierdoor onterecht denken dat de prestaties van anderen vooral te danken zijn aan aangeboren talent, terwijl hard werk en volharding de werkelijke basis vormen. We zien de violist die moeiteloos speelt, maar niet de duizenden uren oefening. We bewonderen de boeiende spreker, zonder te weten hoeveel tijd zij investeerde in het verfijnen van haar vaardigheden.

Tegelijkertijd zijn we ons pijnlijk bewust van onze eigen worstelingen. Dit contrast tussen de beperkte blik op andermans succes en de volledige ervaring van onze eigen strijd kan leiden tot een oneerlijke vergelijking. We kunnen concluderen dat anderen simpelweg ‘getalenteerd’ zijn, terwijl wij tekortschieten. Sociale media versterken deze misvatting door de focus op successen en niet op tegenslagen. Het is belangrijk te beseffen dat deze oppervlakkige observaties een onvolledig beeld geven. Achter elk succes schuilt een verhaal van toewijding, doorzettingsvermogen en ook mislukking. Door dit te erkennen, ontwikkelen we een realistischer perspectief op zowel onze eigen inspanningen als die van anderen.

De mythe van moeiteloosheid: Een voorbeeld uit de muziekwereld

Een treffend voorbeeld van deze misvatting komt van niemand minder dan Bob Dylan, die in een interview met Rolling Stone in 2007 zijn bewondering uitsprak voor Paul McCartney. Dylan zei:

Ik heb ontzag voor Paul McCartney. Hij is ongeveer de enige voor wie ik ontzag heb. Maar ik heb ontzag voor hem. Hij kan alles en hij heeft nooit gas teruggenomen, weet je. Hij heeft een gave voor melodie, hij heeft het ritme. Hij kan elk instrument bespelen. Hij kan net zo goed schreeuwen en roepen als wie dan ook en hij kan een ballad net zo goed zingen als wie dan ook, weet je. En zijn melodieën zijn, weet je, moeiteloos. Daar moet je ontzag voor hebben … Ik heb misschien wel ontzag voor hem omdat hij gewoon zo verdomd moeiteloos is. Ik bedoel, ik wou dat hij ermee zou ophouden, weet je? [Lacht] Gewoon alles wat uit zijn mond komt, is verpakt in een melodie. (bron)

Wat Dylan hier benadrukt, is precies de valkuil die velen van ons ervaren: de neiging om de prestaties van anderen als ‘moeiteloos’ te zien. Hoewel McCartney’s muzikaliteit inderdaad indrukwekkend is, zien we slechts het eindresultaat, niet de ontelbare uren oefening, toewijding en wellicht ook mislukkingen die eraan vooraf zijn gegaan. Dit citaat illustreert hoe zelfs de grootste kunstenaars de inspanning achter het succes van anderen kunnen onderschatten, wat ons eraan herinnert dat wat lijkt op een natuurlijk talent, vaak het product is van jarenlang hard werken.”

Voorbij de vergelijking: Een pad naar authentieke groei

Het constant vergelijken van onszelf met anderen kan verlammend werken. In plaats daarvan kunnen we deze energie beter richten op onze eigen ontwikkeling. Hier zijn enkele strategieën:

• Eer je eigen proces: Erken en waardeer de inspanning die je levert. Het is juist deze moeite die groei mogelijk maakt.
• Cultiveer een groeimindset: Zie uitdagingen als kansen om te leren en te verbeteren, niet als bewijzen van tekortkoming.
• Zoek inspiratie, geen vergelijking: Laat het succes van anderen je inspireren en motiveren, in plaats van ontmoedigen.
• Praktiseer zelfcompassie: Wees net zo vriendelijk voor jezelf als je zou zijn voor een goede vriend die worstelt.
• Focus op persoonlijke groei: Meet je voortgang aan je eigen verleden, niet aan andermans heden.

Conclusie: De waarde van de worsteling

Het kan helpen om het idee los te laten dat betekenisvol succes zonder moeite te bereiken is. De weg naar persoonlijke en professionele vervulling is zelden rechtlijnig of gemakkelijk. In veel gevallen is het juist de worsteling die ons vormt en ons veerkracht en inzicht kan bieden.

Wanneer je jezelf weer eens vergelijkt met anderen en je eigen inspanningen als ontoereikend beschouwt, is het misschien goed om te bedenken dat wat je ziet slechts een momentopname is. Achter elke prestatie die je bewondert, schuilt vaak een verhaal van toewijding, leren van fouten, en volharding.

Je eigen weg, met al zijn uitdagingen en overwinningen, is niet minder waardevol omdat hij moeite kost. Het zou juist deze inspanning kunnen zijn die je successen echt betekenisvol maakt. Misschien is het daarom de moeite waard om je eigen unieke pad, met al zijn hoogten en laagten, te omarmen, omdat daar wellicht de essentie van groei en vervulling in ligt.

Lees ook:

• De talentbias – onbewust, veelvoorkomend en schadelijk
• Waarom ik het woord ‘talent’ liever niet gebruik