Hoop zonder kritisch denken leidt tot naïviteit en kritisch denken zonder hoop leidt tot cynisme. Om te overleven hebben we beide tegelijk nodig.
| Trainingen Progressiegericht Werken |
Maria Popova: we hebben kritisch denken en hoop tegelijk nodig
In een interessant artikel van Maria Popova (foto) staan enkele wat mij betreft behartigenswaardige dingen. Een frase die mij bijvoorbeeld trof is: “De aannames die mensen maken over de motieven van anderen onthullen altijd veel meer over de aannemers dan over degenen over degenen over wie iets aangenomen wordt”. Een andere mooie vind ik: “Maar het kwaad overwint alleen als we het verwarren met de norm.” Popova’s artikel gaat over kritisch denken en hoop, beide belangrijke dingen.
Zij stelt dat hoop zonder kritisch denken leidt tot naïviteit en dat kritisch denken zonder hoop leidt tot cynisme. Wat ze zegt is dat we, om te overleven, beide tegelijk nodig hebben. Ze geeft geen naam aan wat je krijgt als je die twee dingen combineert. Laat ik een naam voorstellen: wijsheid. En laat ik meteen een naam bedenken voor wat je krijgt als hoop en kritisch denken beide weg zijn: apathie.
Visualisatie
Visueel kun je dit als volgt weergeven:
Wijze voorbeelden
Nu ik dit zo bedacht heb. zit ik even te denken over het woord wijsheid. Combineren wijze mensen inderdaad kritisch vermogen en hoop? Welke mensen schieten me te binnen als ik denk aan wijsheid? De eerste drie voorbeelden zijn Gandhi, Mandela en King. Alle drie combineerden zij kritisch vermogen, wat naar voren kwam in hun verzet tegen de gevestigde (onderdrukkende) orde, met hoop (“I have a dream”).
De toekomst is open
We kunnen ernaar streven om realistische uitspraken te doen over het verleden en het heden. Maar het is moeilijk om te bepalen wat realistische uitspraken over de toekomst zijn. De toekomst is open. Hoe de toekomst wordt is in belangrijke mate afhankelijk van ons vermogen om wijs te denken en handelen.
“Wat je zegt ben jezelf” .
Het is goed dat dit weer eens wordt aangehaald. Het ingewikkelde hierbij is de vraag of je in staat bent goed te kunnen inschatten of
– de ander open staat voor wat je wilt uitdragen;
– de woorden die je gebruikt op een zelfde wijze wordt uitgelegd als wordt bedoeld;
– de woorden die je bezigt en de meningen die je uitdraagt niet meer de groep waartoe je behoort of wilt behoren representeert.
Het is niet vanzelfsprekend dat degene waar je mee praat ook goed kan luisteren naar wat je te melden hebt. Dus ligt er een uitdaging om dit eerst te exploreren.
Dit is een prachtig kwadrant, het kwadrant van de wijsheid. Laten we dit even toepassen op een veelvoorkomende situatie : het doorvoeren van een grote verandering in de organisatie zoals bijvoorbeeld de creatie van een nieuwe markt of nieuwe business unit of een reorganisatie van een ministerie (samenvoegen of uit elkaar halen van verschillende diensten).
Indien de leiders een mooie speech voorbereiden en de medewerkers proberen hoop te geven op beterschap, zonder na te gaan wat er al dan niet haalbaar is (kritische denken wordt niet of nauwelijks toegepast), dan mag je inderdaad gewag maken van een naïeve leider. Er zal niet veel gebeuren omdat de boodschap en de boodschapper niet geloofwaardig overkomen.
Indien de leiders het kritisch denken wel aanmoedigen, bijvoorbeeld omdat zij zelf een kritische houding aannemen tegen elke verandering, en wanneer zij op de koop toe weinig hoop geven aan de medewerkers op een betere toekomst, zullen de medewerkers een cynische houding ontwikkelen. In deze situatie zal het veranderproject geen succes worden.
Indien de leiders geen hoop geven aan de medewerkers en alles zomaar “gemakkelijkheidshalve slikken”, zullen de medewerkers apathisch worden. De organisatie wordt heel passief, de medewerkers reageren niet of heel traag. Dit is een recept voor mislukkingen of grote problemen.
De vierde situatie, namelijk waar de leiders weten op een realistische wijze hoop op beterschap te geven, de lange termijn doelstellingen aantrekkelijk en realistisch voor te stellen, gecombineerd met het kritische denken van alle medewerkers, zal het veranderingsproces waarschijnlijk een succes worden. Dit kan je gerust de situatie van de wijsheid noemen, namelijk de creatie van de omstandigheden van de minimale voorwaarden opdat het grote project succesvol kan doorgevoerd worden.
Yves Van Nuland
Bedankt Frank en Yves!
Prachtig kwadrant inderdaad. Als ik aan wijze mensen denk, kom jij ook in mij op, Coert ;-)
En van Yves vertaling naar veranderingen in organisaties wordt ik zo waar nog enthousiaster!
Ik ruik een nieuw managementboek. Wie van jullie gaat het schrijven?
Geïnspireerde groet,
Paul Fransen
Bedankt Frans!
Interessante voorstelling. Ik vraag me af of kritisch denken uiteindelijk aan te leren is. Eén van de weinigen die dit onderzocht was Daniel Willingham en die is daar erg pessimistisch over. Wat is uw ervaring?
Beste Jozef, Ik zie geen reden waarom het niet te leren zou zijn en ben er dus optimistisch over. Maar ik denk wel dat er in veel opvoedingen en scholen erg weinig aandacht aan besteed wordt.
Beste Coert,
Wat een prachtige bijdrage van jou in dit artikel. Hoe slaag je er altijd weer in om inspiratie te brengen en gelijktijdig progressie te bevorderen in kritisch denken.
Dank je wel Coert!
bedankt Jan