Over het bekritiseren van concepten en methodes

Een tijdje geleden schreef ik over het belang van het combineren van hoop en kritisch denken. Hoop zonder kritisch denken is naïviteit; kritisch denken zonder hoop is cynisme; de afwezigheid van beide is apathie, schreef ik toen. Die combinatie is in het algemeen belangrijk in het leven, denk ik, en ook wanneer we lezen over aanpakken die ons leven en werken beter zouden kunnen maken. Eén van de redenen om hier vandaag over na te denken is dat ik een interessant mailtje kreeg van David Creelman.

Van scepsis naar cynisme?

Hij onderschreef het belang van kritisch kijken en zei dat één van de voordelen van evidence based werken is dat veel verkeerde denkbeelden en onzin methoden erdoor kunnen worden ontkracht. En hij wees erop dat ook heel serieuze concepten en methodes aan kritiek blootgesteld worden. Hij schreef: “Ik heb het gevoel dat het een kwestie van tijd is voordat iemand ook een harde kritiek over de groeimindset schrijft.” Hij wees erop dat gezonde scepsis weleens door zou kunnen slaan in cynisme. Hij besloot zijn mail door te zeggen dat sommige ideeën wellicht wetenschappelijk niet helemaal gefundeerd zijn maar een zekere bruikbaarheid hebben en beter zijn dan helemaal geen idee.

Niets of niemand staat boven kritiek

Ik vind dit een interessant onderwerp en ben het ermee eens dat alles bekritiseerd kan worden. Niets of niemand staat boven kritiek. David heeft ongetwijfeld gelijk dat ook zoiets als de groeimindset bekritiseerd zal worden. Geen enkele methode of concept is definitief en perfect. Ook, zelfs, op het werk van Carol Dweck en haar collega’s valt vast en zeker het een en ander af te dingen. Het goede van een rationele en wetenschappelijke benadering van beweringen is dat het ons helpt om uit te vinden hoe waar ze zijn. Zo ontdekken we wat er misschien niet aan klopt en zo kunnen we ze stap voor stap verfijnen en verbeteren. De groeimindset is waardevol concept maar het is niet perfect. Het is onvermijdelijk dat we het uiteindelijk zullen verfijnen door te ontdekken wat er aan verbeterd kan worden.

Slechte intenties veronderstellen

Maar ik heb wel het idee dat mensen soms doorslaan in hun kritiek en cynisch of zelfs vijandig worden. Er schiet me een voorbeeld te binnen van een wetenschapper die zich regelmatig zeer negatief uit over bijvoorbeeld de positieve psychologie en over meditatie. Deze wetenschapper bestrijdt beweringen die gebaseerd zijn op ondeugdelijk wetenschappelijk onderzoek en ik vermoed dat hij vaak gelijk heeft in zijn kritiek op de onderzoeken die hij noemt. Maar wat me niet aanspreekt is dat hij zijn kritiek vaak persoonlijk maakt. Hij doet dit door uitspraken te doen over de intenties van de onderzoekers die hij bekritiseert. Dit doet hij bijvoorbeeld door te zeggen dat commerciële motieven voor deze onderzoekers belangrijker zijn dan wetenschappelijke. Dit vind ik wel ironisch. Hij bekritiseert onderzoekers voor het doen van slecht onderbouwde uitspraken (aangezien hun onderzoek niet goed is) maar het lijkt erop alsof hij hetzelfde doet door uitspraken te doen over hun intenties; uitspraken die hij in mijn ogen niet kan bewijzen, want hoe weet je ooit zeker wat iemands intenties zijn? Zou hij niet ook meer evidence based moeten zij in zijn beweringen over deze onderzoekers? Waar is zijn bewijs?

Niet zonder bewijs beschuldigen van slechte bedoelingen

David en ik zijn het erover eens dat wetenschappelijke precisie iets goeds is. Het is bijvoorbeeld goed dat enkele onderzoekers hebben laten zien dat de wiskunde die ten grondslag lag aan de positivity ratio van Losada & Fredrickson’s onjuist was (lees meer) We moeten niet vasthouden aan een idee als duidelijk is geworden dat het aangevoerde bewijs voor het idee niet klopt. Maar dat betekent niet dat Losada en Fredrickson slechte bedoelingen hadden. Het is naar mijn overtuiging onvermijdelijk dat we zowel in wetenschap als praktijk fouten zullen blijven maken. We moeten stap voor stap blijven verbeteren wat we aan het doen zijn terwijl we respect opbrengen voor de bedoelingen van anderen ook wanneer ze fouten maken. Een uitzondering is natuurlijk de situatie waar we bewijs voor fraude hebben; pas dan kunnen we zeggen dat iemand bewust heeft zitten misleiden.

Onderscheid tussen fout en minder fout

Mijn visie is dat geen enkele bewering eenvoudigweg goed of fout is. Ik denk dat het realistischer is om te denken in termen van een continuüm dat het mogelijk maakt om onderscheid te maken tussen fout en minder fout (lees meer). Hier nog even over doorpratend met David voegde hij toe dat naast het kijken naar de waarheid van een claim het ook goed is om te kijken naar de bruikbaarheid van een claim. Soms kunnen we methodes gebruiken waarvan we weten dat ze niet valide zijn in hun fundering en beweringen (zoals horoscopen) maar die toch hun nut kunnen hebben omdat ze wat algemene waarheden noemen die ons soms toch op bruikbare ideeën brengen.