Cognitieve immunologie: hoe kunnen we ons beschermen tegen schadelijke en onjuiste ideeën?

Binnen de sociale wetenschap is een interessante, vrij nieuwe discipline in opkomst: de Cognitieve immunologie (CI). Deze wetenschapsdiscipline bestudeert het immuunsysteem van de geest dat beschermt tegen besmettelijke en gevaarlijke ideeën, net zoals het immuunsysteem van het lichaam beschermt tegen microben. Cognitieve immunologen streven naar een beter begrip van stoornissen, oorzaken van mentale immuniteit en interventies om de mentale immuniteit te verbeteren. Hieronder geef ik een beknopte beschrijving van deze discipline.

Slechte ideeën krijgen ruim baan

In onze tijd lijkt er een opleving te zijn van de populariteit van slechte ideeën. Met slechte ideeën bedoel ik ideeën die onjuist, misleidend, onverantwoordelijk, schadelijk of anderszins problematisch zijn. (Zie ook Gecontamineerde mindware). Deze opleving wordt in belangrijke mate mogelijk gemaakt door de opkomst van sociale media, zoals Twitter, Facebook, Youtube en Instagram. Macht zoekende personen maken actief gebruik van dit soort media om propaganda te verspreiden. Velen zijn vatbaar voor dit soort slechte ideeën en laten zich voor het karretje spannen van misleiders.

Mentale immuniteit: weerbaarheid tegen slechte ideeën

Het Cognitive Immunology Research Collaborative (CIRCE) is een non-profit organisatie die gericht is op het onderzoeken van het concept mentale immuniteit. Dit is het idee dat de geest een eigen verdedigingssysteem heeft om zich te beschermen tegen schadelijke of misplaatste ideeën, op een vergelijkbare manier als het lichaam een immuunsysteem heeft om zich te beschermen tegen schadelijke ziekteverwekkers. Binnen de CI worden ideeën die schadelijk zijn voor de geest gezien als parasieten die zich verspreiden en schade toebrengen aan de gastheer. Mentale immuniteit wordt ondersteund door verschillende hersenfuncties, zoals kritisch denken, nieuwsgierigheid, mindset en onpartijdigheid.

Culturele immuunsystemen

Weerbaarheid tegen slechte ideeën is beslist niet alleen een individuele taak. Ook samenlevingen beschikken over systemen om schadelijke ideeën uit te filteren, zogenaamde culturele immuunsystemen. Denk hierbij aan fact-checkers, de vrije pers en de wetenschap.

Mentale immuunstoornissen

Als mentale en culturele immuunsystemen niet voldoende werken kunnen zogenaamde mentale immuunstoornissen ontstaan. Deze komen op twee manieren voor:

• type 1 misvattingen (slechte ideeën niet herkennen);
• type 2 misvattingen (goede informatie aanvallen).

Een gezond mentaal immuunsysteem vereist een evenwicht tussen kritiek en ruimdenkendheid.

In sommige gevallen kan iemands mentale afweermechanisme overactief worden en zelfs waardevolle of ware overtuigingen gaan aanvallen, wat bekend staat als mentale auto-immuniteit. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een sekteleider het mentale immuunsysteem van zijn volgelingen manipuleert, waardoor zij zelfs aan gevestigde en beproefde overtuigingen gaan twijfelen.

Identiteit-beschermende cognitie

Het omarmen van schadelijk en onjuiste ideeën en het afwijzen van juiste en waardevolle ideeën wordt soms in stand gehouden door identiteit-beschermende cognitie. De neiging van individuen om onbewust bewijzen die niet stroken met de overtuigingen die in hun groep overheersen, te verwerpen.

Cognitieve vooroordelen kunnen ook onze vatbaarheid voor verkeerde informatie vergroten, en wanneer mensen het geloof verliezen dat overtuigingen moeten worden veranderd op basis van bewijs, worden ze vatbaarder voor samenzweringstheorieën en waanideeën.

Toepassingen van de cognitieve immunologie

Op basis van de cognitieve immunologie zijn enkele aanbevelingen naar voren gebracht om onze mentale weerbaarheid tegen schadelijke ideeën te vergroten.

1. Bevorder het toetsen van ideeën: Leer mensen om overtuigingen in twijfel te trekken en versterk de norm om ze te veranderen op basis van bewijs. Breng kinderen een wetenschappelijke houding bij en benadruk dat het testen van ideeën een gezamenlijke inspanning is om diepgaande immuniteit te verkrijgen.
2. Activeer antilichamen tegen mentale parasieten: Luister naar twijfels en bedenkingen als antilichamen van de geest om een sterke mentale immuniteit te ontwikkelen. Behandel mentale immuniteitsstoornissen door het diagnosticeren en genezen van gewoonten van de geest die rigoureuze idee-filtering belemmeren. Cultiveer een groeimindset, want een vaste mindset is een mentale immuunstoornis.
3. Ontwikkel mentale-vaccins: Ontwikkel “mind-vaccins” ter bescherming tegen verkeerde informatie en ter verbetering van geloofsnormen om confirmation bias te verminderen en het gebruik van rede bij de besluitvorming aan te moedigen. Denk hierbij aan educatieve interventies die immuniteit verlenen tegen bijzonder problematische ideeën en tendensen.
4. Daag willful belief uit: Bevorderen van verantwoordelijk geloof door twijfel te omarmen en bewijs te aanvaarden in plaats van culturele normen die blind geloof bevorderen, waardoor de mentale immuniteit wordt verbeterd.
5. Weersta identiteit-beschermende cognitie: Leer mensen om hun zelfgevoel te scheiden van hun overtuigingen om identiteitsbeschermende cognitie te vermijden en mentale immuniteit te versterken.
6. Oefen kritisch denken in het digitale tijdperk: Leer kritisch denken om eerlijkheid online te bevorderen en cultuuroorlogen te voorkomen die de geestelijke gezondheid kunnen schaden. Herontwerp het onderwijs om immuniteit op te bouwen tegen giftige ideologieën en verbeter online communicatiepraktijken.

12 stappen naar mentale immuniteit

Andy Norman, auteur van het boek Mental immunity, heeft 12 stappen geformuleerd om onze mentale immuniteit te vergroten:

• Stap 1) Speel met ideeën, test ze, stel vragen en stress test die ideeën met behulp van realistische gedachte-experimenten.
• Stap 2) Begrijp dat de geest geen passieve vergaarbak van kennis is. Het zijn dynamische, steeds veranderende ballen van klei.
• Stap 3) Ga voorbij aan het egoïstische idee dat je recht hebt op je mening. Wat jij gelooft, beïnvloedt het welzijn van anderen evenzeer als het jou aangaat. Dit is de kern van empathie.
• Stap 4) Maak onderscheid tussen goede en kwade trouw. Wees tolerant tegenover quasi religieuze inzichten. Het is niet alleen het bewijs dat telt, de gevolgen van gezonde mentale toestanden zijn net zo belangrijk. We kunnen geloof hebben dat onze betere engelen bezingt zonder onze innerlijke demonen op te roepen. Een idee ondersteund door bewijs heeft een zeer goede kans om een goed idee te zijn. Wees je echter bewust van statistische en wiskundige vooroordelen.
• Stap 5) Leer de kunst van het “afleren” door ideeën te verwijderen. Deze methode is net zo belangrijk als de kunst van het leren door meer informatie toe te voegen aan je kennisbasis. Dit natuurlijke evenwicht is een zeer goede lakmoesproef voor een gezond mentaal immuunsysteem.
• Stap 6) Nieuwe informatie is als een puzzelstukje, je moet zoeken waar het past en hoe het aansluit op je bestaande beeld van de wereld. Ware wijsheid vereist dat je je gedachten ordent en verduidelijkt op basis van de reeds bestaande patronen in je mentale landschap.
• Stap 7) Dump de “Wie heeft het voor het zeggen”-mentaliteit. Alleen wij zijn verantwoordelijk voor onze daden in de wereld.
• Stap 8) Laat het idee los dat waardeoordelen niet objectief kunnen zijn. Vriendelijkheid is echt een deugd en wreedheid is echt een ondeugd. Het afschaffen van de slavernij was zeker een morele oefening die ons toleranter maakte als een collectieve groep apen. Deze waarheden zijn net zo newtoniaans als de wetten van de zwaartekracht.
• Stap 9) Behandel uitdagingen voor je overtuigingen eerder als kansen dan als bedreigingen. Je ideeën ben je niet. Een uitdaging voor een idee vermindert geenszins je eigenwaarde.
• Stap 10) Bevredig je behoefte om erbij te horen met een onderzoeksgemeenschap in plaats van een geloofsgemeenschap.
• Stap 11) Redelijke overtuigingen zijn overtuigingen die eindeloos in twijfel kunnen worden getrokken. De best ondersteunde hypothesen staan in principe open voor onverwachte uitdagingen. Het idee dat een reden een overtuiging volledig kan veiligstellen is een mythe.
• Stap 12) Onderschat niet de waarde van ideeën die onderzoek hebben overleefd. Sta klaar om ze zo nodig opnieuw te onderzoeken en terzijde te schuiven. Denk na en breng dan je waarden in de praktijk.

Meer informatie:

• This view of life
• Cognitiveimmunology.net