Dopamine is een chemische stof in ons lichaam die functioneert als hormoon en neurotransmitter en die verschillende belangrijke functies vervult. Twee belangrijke functies waarin dopamine een centrale rol speelt, zijn de regulatie van motoriek en de regulatie van emoties.

Verschillende activiteiten, zoals eten, drinken, het bedrijven van seks, en vele andere activiteiten, maken dopamine vrij in ons brein. Wanneer een activiteit dopamine vrijmaakt, ontstaat bij ons het verlangen om die activiteit opnieuw te doen. Dopamine wordt soms één van de gelukshormonen genoemd omdat het een belangrijke rol speelt bij het ervaren van geluk, genot en plezier. Daarnaast kan de vrijmaking van dopamine ook een gunstig effect hebben op onze cognitieve prestaties.

Te weinig dopamine

Een te lage productie of verwerking van dopamine in de hersenen hangt samen met allerlei problemen zoals de ziekte van Parkinson, depressie, de ziekte van Alzheimer, verslavingen en ADHD. Onderzoekers die het dopaminerge systeem in de hersenen van de ratten uitschakelden, zagen dat bij deze ratten ieder verlangen om wat dan ook maar te doen verdween. Ze wilden zelfs niet toelopen naar een stukje eten dat bij hen werd neergelegd.

Wanneer de onderzoekers het eten echter in de mond van de rat legden, at die het wel degelijk smakelijk op. Dopamine heeft dus alles te maken met onze motivatie en ons vermogen om bepaalde handelingen wel of niet te verrichten. En, zoals dit laatstgenoemde experiment suggereert: deze motivatie of amotivatie kan los staan van het al dan niet feitelijk genieten van de activiteit.

Dopamine verhogen

Er zijn allerlei duurzame manieren bekend om het dopamine-niveau in de hersenen te verhogen. Denk hierbij aan het eten van proteïnerijk voedsel, veel bewegen, goed slapen, luisteren naar muziek en mediteren. Maar er zijn tegenwoordig ook veel nieuwe manieren beschikbaar om snelle dopaminescheuten vrij te maken. Denk hierbij aan het eten van junkfood, het gebruiken van drugs, het bekijken van internetporno, gokken en het gebruiken van social media. Al deze activiteiten leveren veel dopamine op en de effecten hiervan kunnen behoorlijk schadelijk zijn.

In een experiment lieten onderzoekers ratten een schakelaartje bedienen waarmee ze direct dopamine in hun brein konden vrijmaken. De ratten bleken niets anders meer te willen doen dat dat schakelaartje omzetten. Voor eten en drinken hadden ze geen enkele belangstelling meer. Ze waren zelfs bereid over een onder stroom staand matje naar de hefboom toe te lopen om het schakelaartje maar te kunnen bedienen.

Dopamineboosters

Dit doet denken aan het effect van het gebruiken van een drug als methamphetamine (crystal meth). Bij gebruik maakt deze drug een enorme hoeveelheid dopamine vrij. Dit creëert zo’n sterk verlangen bij gebruikers dat ze vaak binnen de kortste keren niets anders in hun leven meer belangrijk vinden dan hun volgende shot en daardoor snel volledig aftakelen.

De meesten van ons zullen niet snel grijpen naar zulke heftige dopamineboosters. Maar bijna allemaal grijpen we wel regelmatig naar iets minder heftige dopamineboosters, zoals het gebruik van sociale media. Ben je ook iemand die tientallen malen per dag naar zijn telefoon grijpt om even te kijken of hij misschien nog nieuwe berichtjes of likes heeft binnengekregen? Of kun je het je nauwelijks voorstellen om zonder je telefoon de deur uit te gaan? Misschien ben je dan ook één van hen (/ons).

Twee problemen

Een eerste nadeel van dit soort dopamineboosters is dus de claim die ze leggen op onze aandacht en tijd. Ze maken het moeilijker voor ons om geconcentreerd te werken aan dingen die belangrijk voor ons zijn om ons te ontwikkelen en om te presteren. Maar dit is niet het enige nadeel.

Een wrang tweede nadeel is dat we door kunstmatige dopamineboosters minder gevoelig worden voor de effecten van dopamine. Het brengt met zich mee dat we constant blijven zoeken naar stoffen of activiteiten die snel een hoge scheut van dopamine vrijmaken. We worden afhankelijk van deze activiteiten. Normale activiteiten zoals het lezen van een boek of het maken van een wandeling zijn voor ons onbevredigend omdat ze niet voldoende dopamine vrijmaken.

De ironie lijkt dus te zijn: in ons streven naar genot, ondermijnen we ons vermogen om te genieten. Dit zie je terug in het gedrag van de verslaafde persoon. Laatst zei een verstokte roker tegen me: “Om eerlijk te zijn vind ik roken eigenlijk helemaal niet echt lekker. Ik weet ook dat het slecht is. Maar het lukt me gewoon niet om te stoppen. Ik moet die sigaret gewoon opsteken.”

Dopamine detox

Net zoals we ons brein kunnen aanleren om te wennen hoge dopamineshots kunnen we waarschijnlijk in de meeste gevallen dit proces ook weer omdraaien. We kunnen ons brein weer laten wennen aan activiteiten die minder dopamine vrijmaken. Dit kunnen we doen door ons te bevrijden van de druk van de bovengenoemde kunstmatige dopamineboosters. Door een dergelijke ‘dopamine detox‘ (ook wel dopaminevasten genoemd) geven we onze dopaminereceptoren gelegenheid om te herstellen. Hiermee vergroten we onze gevoeligheid voor de effecten van dopamine. Normale activiteiten kunnen weer aantrekkelijke manieren worden om dopamine op te wekken.

Hoe we dat kunnen doen? Ten eerste door dopamineboosters te mijden. Zet je telefoon(/geluid) uit, verwijder je Facebook-account, etc,. Ten tweede door activiteiten te verrichten die weinig dopamine vrijmaken. Denk hierbij aan het doen van saaie activiteiten. Ga bijvoorbeeld strijken. En zet daarbij niet de televisie aan en leg je telefoon in een andere kamer. Alleen maar strijken. Misschien kun je zelf nog een paar saaie activiteiten bedenken.