Tijdens een training behandelden we de groeimindset. Een deelnemer zei: “Ik snap de voordelen van een groeimindset en die onderschrijf ik ook. Maar heeft een statische mindset soms ook niet voordelen? Bijvoorbeeld als je tegen een leerling zegt: ‘Hier ben jij gewoon niet goed in.’ Dat is namelijk wel duidelijk!”

Verkeerde duidelijkheid

Ik antwoordde: het is inderdaad duidelijk, maar het is verkeerde duidelijkheid. Ik gaf als voorbeeld iemand die op school te horen had gekregen niet slim genoeg te zijn om een bepaald vak te volgen. Hij mocht het daarom niet kiezen in zijn pakket. Jaren later werkte hij als docent en werd hem gevraagd het vak tijdelijk toch te geven omdat een collega plotseling uitviel. Hij deed het en vond het ontzettend leuk. Hij is het vak alsnog gaan studeren en geeft er nu al bijna 20 jaar les in.

Ik sloot af met de conclusie: het was dus inderdaad wel duidelijk wat er tegen hem gezegd werd, maar was verkeerde duidelijkheid. Het beperkte en beknotte hem onterecht.

De keerzijde van duidelijkheid in de politiek

Toevallig kwam ik daarna het boekje ‘Duidelijkheid’ van NRC-journalist Tom-Jan Meeuws tegen. In dat boek onderzoekt hij de schadelijke invloed van wat hij ziet als de obsessie met duidelijkheid in de Nederlandse politiek. Hij stelt dat deze obsessie de integriteit en diepgang van het politieke proces ondermijnt.

Politici zoals Geert Wilders profiteren volgens hem van deze trend door de politiek te versimpelen tot gemakkelijke boodschappen, wat leidt tot een populistische aanpak die niet is gebaseerd op feitelijke en langetermijnoplossingen. Media, inclusief zijn eigen krant NRC, geven te veel aandacht aan politici die simplistische en controversiële boodschappen verspreiden.

Pleidooi voor diepgang en integriteit

De auteur pleit voor een dieper en eerlijker politiek discours, waarbij moed, matigheid en wijsheid centraal staan. Dit soort leiderschap zou zich richten op het werkelijk begrijpen en aanpakken van complexe problemen, in plaats van op het bieden van gemakkelijke maar misleidende antwoorden. Kortom, het ‘verkeerde soort duidelijkheid’ is die welke eenvoud en oppervlakkigheid vooropstelt ten koste van diepgang, nuance en integriteit.

Duidelijk kan essentieel zijn

Begrijp me goed, duidelijkheid is op zich niet iets slechts. Het is primair iets goeds. In bepaalde situaties is het essentieel. Als je een verzoek hebt aan iemand, is het belangrijk dat die persoon begrijpt wat je bedoelt. Duidelijkheid speelt hierin een essentiële rol.

Oprechtheid, diepgang, nuance en realisme

Maar duidelijkheid moet gepaard gaan met oprechtheid, diepgang, nuance en realisme. In veel situaties is het niet mogelijk om volledige duidelijkheid te geven. Veel problemen die we in ons dagelijks leven tegenkomen, hebben het karakter van slecht gestructureerde problemen. Deze problemen worden gekenmerkt door onvolledige, tegenstrijdige en onduidelijke informatie, onduidelijkheid over doelen, en betrokkenen met tegengestelde overtuigingen, meningen en belangen. Slecht gestructureerde problemen vragen om intelligentie, kennis, vaardigheden en wijsheid.

Duidelijk alleen is nooit genoeg.

Wat Meeuws en mijn voorbeeld illustreren, is dat duidelijke communicatie alleen waardevol is als deze recht doet aan de complexiteit van de situatie en de waarheid. Duidelijkheid die misleidt, beperkt of nuance negeert, kan meer kwaad dan goed doen. Het is essentieel om te streven naar communicatie die niet alleen duidelijk is, maar ook rechtvaardig, genuanceerd en doordacht.

Lees ook:

• Methode in de gekte van populisten
• Wees duidelijk over wat je bestelt!
• Onvriendelijkheid als een donkere wolk voor je duidelijkheid