Als we succes definiëren als het bereikt hebben van een gewaardeerde of gewenste toestand dan is het voor de hand liggend om te zeggen dat we allemaal geïnteresseerd zijn in succes. Het is daarom niet verrassend dat er veel aandacht uitgaat naar de vraag hoe we succes kunnen bereiken. Veel boeken en artikelen zijn geschreven over hoe je een succesvol individu kunt worden en hoe we succesvolle organisaties kunnen ontwikkelen. We zijn, met andere woorden, erg geïnteresseerd in de determinanten van succes. Hoewel er minder belangstelling lijkt te zijn voor de effecten van succes dan voor de determinanten van succes zijn deze even interessant.
Het Matteüseffect
Velen van ons hebben vermoedelijk wel eens gehoord van het zogenaamde Matteüseffect. Socioloog Robert Merton (1968, 1988) gebruikte deze term om het effect te beschrijven dat eminente wetenschappers over het algemeen meer krediet krijgen dan minder bekende wetenschappers voor gelijke prestaties. Het Mattheüseffect was gebaseerd op een regel uit het bijbelse evangelie volgens Mattheüs: “Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen.”
Het geaccumuleerde-voordeel-effect
Dit Mattheüseffect dat ook bekend is onder de naam het geaccumuleerde voordeel effect, is van toepassing op veel dingen. Wanneer iemand bijvoorbeeld veel geld of veel connecties heeft kan hij deze gebruiken om er meer van te verkrijgen. In zijn boek, Everything Is Obvious: Once You Know the Answer, schrijft Duncan Watts: “Succes leidt tot prominentie en erkenning wat op hun beurt weer leidt tot meer kansen om te slagen, meer hulpmiddelen waarmee succes bereikt kan worden en een grotere kans dat je volgende successen opgemerkt zullen worden aan jou toegeschreven zullen worden.” In cybernetische termen beschrijft het Mattheüseffect een mechanisme van positieve feedback of zelfbekrachtigende feedback wat als volgt kan worden begrepen: A produceert meer van B wat op zijn beurt meer van A produceert. Aldus is er dus sprake van een virtueuze cirkel: succes is een determinant van verder succes.
Jan Romein: de wet van de remmende voorsprong
In 1937 beschreef de Nederlandse historicus en journalist Jan Romein zijn wet van de remmende voorsprong die zegt dat het hebben van een voorsprong op een bepaalde gebied kan leiden tot 1) het afnemen van de stimuli om te streven naar verdere vooruitgang, 2) een terughoudendheid om zich aan te passen aan veranderingen en 3) een onvermogen om zich aan te passen aan veranderingen. Als resultaat hiervan wordt het individu of de groep die eerst een voorsprong had ingehaald door anderen.
Negatieve feedback mechanisme
In cybernetische termen treedt een mechanisme van negatieve feedback op wat als volgt kan worden begrepen: A produceert meer van B wat op zijn beurt leidt tot een afname van A. Met andere woorden: de output van het systeem verzet zich tegen de input van het systeem wat het systeem stabiliseert. Dit negatieve feedback mechanisme kan een handicap voor het systeem worden wanneer de omgeving verandert en andere en hogere eisen stelt. Op deze manier kan het bestaan van succes leiden tot een afname in inspanningen wat kan toekomstig succes kan ondermijnen. Dit zelfremmende effect van succes treedt alleen op wanneer: 1) het volledig bereiken van de gewenste situatie is bereikt en 2) wanneer het individu, de organisatie of het land in kwestie een voorsprong heeft op anderen.
Zelfbekrachtigende en zelfremmende effecten treden tegelijk op
Wat bekent dit dus? Is succes een facilitator van verder succes of een bedreiging? Zelfbekrachtigende en zelfremmende effecten treden tegelijk op. De zelfbekrachtigende effecten werken vooral in op succesdeterminanten zoals kansen, middelen en erkenning. Zelfremmende effecten werken echter vooral in op motivatie en inspanning (zie figuur).
Denken over bereikte progressie kan demotiveren
De hypothese dat geboekt succes de motivatie om je verder in te spannen kan ondermijnen, wordt bevestigd door onderzoek van Fishbach & Dahr (2005) die ontdekten dat wanneer mensen nadenken over de progressie die ze al hebben geboekt, ze hun gerichtheid op hun doel deels kunnen verliezen en meer open gaan staan voor andere informatie en doelen (zie ook Fitzsimons et al. (2009).
Moeten we succes vieren?
Vaak hoor ik mensen zeggen dat we vaker successen moeten vieren. Iemand zei me bijvoorbeeld een keer dat hij elke vergadering wilde beginnen met 10 minuten vieren van successen. Dit klinkt sympathiek. Wie kan er iets tegen hebben? Maar als we kijken naar hoe succes je verder motivatie kan verminderen moeten we misschien toch voorzichtig zijn met het structureel vieren van successen.
Het gaat de goede kant op
Het lijkt me beter om de aandacht te richten op ‘het de goede kant op gaan’. Het gevoel hebben van ‘het gaat de goede kant op’ is in veel situaties misschien wel het beste gevoel dat je kunt hebben. Er spreekt niet alleen uit dat je al progressie boekt maar ook dat je gemotiveerd bent om verdere progressie te boeken.
* Dank aan careersintheory en Natasha Parfyonova voor suggesties bij een eerdere versie van dit artikel
0 reacties