Wat een obstakel was bij een werk, wordt een hulpmiddel, en wat je verhinderde een bepaalde weg in te slaan, wordt een richtingwijzer.
~ Marcus Aurelius (Meditaties)

Soms, misschien zelfs vaak, is het mogelijk om in tegenslag ook iets positiefs te zien. De tegenslag is dan niet alleen iets wat we moeten zien te overleven of overwinnen. We kunnen het dan gaan zien als een voorbode voor groei of een positieve doorbraak.

De Stoïcijnse kijk op tegenslag

Van voetballer en trainer Johan Cruijff is de uitspraak “Elk nadeel heb z’n voordeel” bekend. Maar Cruijff was niet de eerste die op zo’n manier dacht. In 2014 schreef Ryan Holiday (2014) het boek The obstacle is the way. In dat boek haalt hij de Romeinse keizer Marcus Aurelius aan. Deze keizer werd gezien als één van de ‘vijf goede keizers’. Marcus Aurelius was sterk geïnspireerd door de filosofische stroming de Stoa. Deze stroming werd ongeveer 300 jaar voor het begin van onze jaartelling in Griekenland gesticht door de filosoof Zeno. Later werd deze de populairste filosofische stroming in Rome.

Hoe moeten we ons gedragen in moeilijke omstandigheden?

De werken van Romeinse filosofen als Seneca en Epictetus hadden veel invloed op de Romeinse cultuur. Dat kwam in belangrijke mate doordat het onderwerp zo relevant leek voor het alledaagse leven van mensen. Het Stoïcisme richtte zich namelijk op vragen als: Wat is belangrijk in het leven? Hoe kun je gelukkig worden? Hoe moeten we ons gedragen in moeilijke omstandigheden? Denkend over deze laatste vraag schreef Marcus Aurelius (zie o.a. Dirksen, 2017):

  • The mind adapts and converts to its purposes the obstacle to our acting.
  • The impediment to action advances action.
    What stands in the way becomes the way.
  • What impedes us can empowers us. Challenges makes them better than if they’d never faced the adversity at all.
  • The thing you dread or secretly hope will never happen, what if it wasn’t so bad? What if embedded inside it were certain benefits only for you?

Vrij vertaald komt dit hier op neer. De menselijke geest heeft het vermogen om dat wat ons belemmert te gaan inzetten als een middel om onze doelen te gaan bereiken. Dat wat ons in de weg staat, wordt daardoor iets dat ons helpt om vooruit te komen. Het obstakel wordt de weg. Wat je belemmert wordt iets wat je versterkt. Tegenslag kan ons beter maken dan we zonder die tegenslag zouden zijn geworden. Wat afschuwelijk lijkt en wat je het liefst zou willen vermijden, herbergt in zich misschien voordelen.

Laten we kijken naar enkele voorbeelden om te zien hoe deze manier van denken in de praktijk zou kunnen uitpakken.

1. Reactie op een vervelend mailtje

We beginnen met een heel klein voorbeeld. Ik kreeg ooit een e-mailtje toegestuurd van iemand waarin deze persoon mij, in mijn beleving, wat arrogant feedback gaf op iets wat ik geschreven had. Een negatief geformuleerd mailtje lijkt misschien een kleinigheid in vergelijking tot alle leed dat mensen kunnen hebben. Maar ik voelde me toch slecht nadat ik het gelezen had en ik voelde direct een defensieve impuls opkomen. In plaats van direct te reageren, riep ik mezelf tot de orde. Ik stelde mezelf de vraag: hoe kan ik deze vervelende situatie gebruiken om van te leren?

Ik dacht rustig na en bedacht toen dat ik dit e-mailtje zou kunnen gebruiken om op een rijtje te zetten wat effectieve e-mail-communicatie is. Anderhalf uur laten had ik er een praktisch artikeltje over geschreven. Al tijdens het schrijven was ik anders gaan denken over het mailtje. Ik realiseerde me dat ik zonder dat mailtje nu niet dit leuke en praktische artikeltje had geschreven. Bovendien had het schrijven van het artikeltje me een heel duidelijk idee gegeven over hoe ik effectief kon reageren op het mailtje van de persoon.

Ik schreef mijn antwoord, geheel volgens de principes uit het artikel. Al snel kreeg ik een vriendelijk mailtje terug van de persoon. De situatie die eerst irritatie had opgeroepen was er nu een geworden waar ik een soort dankbaarheid voor voelde. Ik had mijn eigen negativiteit weten om te buigen en een onplezierig vervolgcontact voorkomen. Bovendien had ik het gevoel dat ik iets geleerd had van het schrijven van het artikeltje.

2. Verkeerde loopbaanbeslissing

Een groter voorbeeld van tegenslag gaat over een leidinggevende functie die ik ooit had bij een groot organisatieadviesbureau. Ik had niet zelf gesolliciteerd voor deze functie maar was ervoor benaderd. Tijdens de sollicitatieprocedure werd ik langzamerhand geïnteresseerder in deze functie. Hoewel ik aarzelingen bleef houden, dacht ik dat ik misschien veel kon leren in dit grote bedrijf.

Al binnen een paar weken nadat ik in dienst getreden was, vroeg ik me steeds meer af of ik een verkeerde beslissing genomen had. De praktijk van de functie zag er in veel opzichten anders uit dan ik op basis van de sollicitatiegesprekken had begrepen. Ik voelde me niet goed thuis in de functie en ook niet in de organisatie. Maar ik hield mezelf voor dat ik het niet te snel moest opgeven en dat ik de functie en de organisatie een kans moest geven. En hoewel sommige dingen best leuk bleken te zijn, groeide per saldo mijn ongemak in de organisatie alleen maar.

Ruim anderhalf jaar later hakte ik de knoop door en vertrok. Ik had de periode als tamelijk zwaar ervaren omdat er zoveel dingen gebeurd waren waar ik me niet happy bij voelde en waar ik niet achter kon staan. Toch zie ik deze periode als waardevol. Door mijn ervaring bij dit bedrijf heb ik beter zicht gekregen op wat ik niet wilde in mijn werk. Dit hielp mij ook om te formuleren wat ik dan wel zocht. Gedurende de meer dan 20 jaar die volgden, hebben deze negatieve ervaringen mij goed geholpen om te bepalen waar ik wel in moest stappen en waarin niet. Gaandeweg ben ik deze vervelende periode meer en meer gaan zien als een leerzame ervaring waar ik dankbaar voor kan zijn.

3. Verlies van een broertje

Een groter voorbeeld van tegenslag werd me verteld door een vrouw van middelbare leeftijd. Ze vertelde hoe ze als kind haar broertje verloren had door een ziekte. Dit voorval had bij haar en haar gezinsleden enorm veel verdriet opgeleverd dat altijd voelbaar was gebleven. Sprekend over of zelfs een dergelijke tragische tegenslag naast verdriet ook iets positiefs had opgeleverd, zei ze zonder aarzeling dat dat zo was.

Ze vertelde hoe deze gebeurtenis in haar ogen een sterk positief effect had gehad op hoe zij zich als persoon had ontwikkeld. Terugkijkend vertelde ze dat de dood van haar broertje haar al op heel jonge leeftijd liet nadenken over leven en dood. Ze besefte dat je als mens zomaar dood kon gaan en dat het leven bijzonder was en dat je de tijd die je hebt goed moet gebruiken. Het hielp haar om de keuze te maken iets goeds met haar leven te doen. Het hielp haar om ervoor te zorgen haar zaken goed op orde te hebben en verstandige en sociale keuzes te maken. Ze zei dat ze dit alles als klein kind niet zo bewust in deze woorden dacht. Deze woorden gebruikte ze achteraf om het gevoel dat ze toen als kind had te beschrijven.

4. De coronacrisis

De coronacrisis is voor velen zeer zwaar en heeft helaas vele levens gekost. Tegelijkertijd is ook deze crisis een voorbeeld van een situatie die het potentieel in zich draagt om te komen tot verbetering. Zowel individuen als organisaties werken met grote inventiviteit om overeind te blijven en door te kunnen blijven gaan. Gedwongen door de crisis experimenteren ze met vormen waarvan ze er een aantal heel interessant, leerzaam en waardevol beginnen te vinden.
De voordelen op maatschappelijk niveau zijn nog helemaal niet te overzien. Het zou natuurlijk kunnen dat de coronacrisis ertoe leidt dat we ons veel beter gaan voorbereiden op mogelijke nieuwe virusuitbraken. Maar misschien gaan de voordelen verder. Misschien leidt de crisis tot een herwaardering van allerlei kritieke organisaties en beroepen in de maatschappij. Misschien leidt de crisis wel tot het meer gaan waarderen van het algemeen belang en tot een opleving van solidariteit, wie weet zelfs internationale solidariteit.

5. Het jezelf bewust moeilijk maken

Een veel luchtiger voorbeeld dat nog een nieuwe dimensie toevoegt, is het volgende. Het voorbeeld gaat over de rockgroep The Foo Fighters. Bandleider Dave Grohl vertelt in de documentaire Back and Forth over opnames van het album Wasting Light uit 2011. Grohl had de beslissing genomen om dit album niet digitaal maar op te nemen maar op een analoge geluidsband. Op het eerste gezicht een compleet irrationele beslissing. Dit zou namelijk betekenen dat het opnameproces veel ongemakkelijker en minder flexibel zou worden. Digitaal opgenomen muziek kan namelijk heel gemakkelijk worden gemanipuleerd en gecorrigeerd. Maar dat geldt niet voor analoog opgenomen muziek.

Grohl realiseerde zich echter dat het gemak van digitaal opnemen muzikanten weleens wat gemakzuchtig en lui kan maken. Elke fout kan immers relatief gemakkelijk gecorrigeerd worden. Maar analoog opnemen zou vergen dat de bandleden uiterst scherp en goed zouden moeten spelen. Hoewel we niet kunnen weten hoe en in welke mate de beslissing van Grohl om analoog op te nemen heeft bijgedragen aan het succes van het album kunnen we wel zeggen dat het album een groot succes was. Het werd hun best verkochte album en het won 5 Grammy Awards. Het gaat misschien ver om jezelf met onnodige obstakels op te zadelen. Maar het lijkt er waarachtig op dat het gewerkt heeft. Het zelf opgeworpen obstakel bleek een grote creativiteit en energie los te maken in de band.

Bron: Tegenslag benutten (2020)

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (6)
  • Bruikbaar (3)