Kort geleden schreef ik een artikel over een paper in Science van Nicolas Light et al. (2022). Het artikel liet zien dat mensen die het het meest oneens zijn met de wetenschappelijke consensus over onderwerpen als klimaatverandering, vaccinatie en evolutie minder kennis hebben over deze onderwerpen dan mensen die geloven in de wetenschappelijke consensus terwijl ze zelf denken dat ze er meer over weten. Ze hebben een illusie van begrip. Ze hebben met andere woorden een hoge subjectieve kennis (dit is je eigen oordeel over hoeveel je weet) maar een lage objectieve kennis (dit is hoeveel je feitelijk weet). Er kwamen twee interessante vragen over dat artikel. Hieronder kun je die vragen en mijn antwoorden lezen.

Hoe is wetenschappelijke consensus anders dan “Wij van WC eend?”

Vraag 1: Is toe te lichten hoe men bepaald heeft hoeveel mensen weten over een onderwerp? Hier dreigt een “dubbel” slaan (wij van WC eend). Als weten getoetst wordt aan de hand van wat we wetenschappelijk weten, sluipt het risico van cirkelredeneringen in de onderzoeken. Dat je een hoge correlatie ziet tussen “ik ken de norm” (= ik weet veel over de wetenschappelijke bevindingen) en “ik hecht geloof aan de wetenschap (= ik geloof in de norm) kan ik me zomaar voorstellen. Je hebt het nodige geïnvesteerd om de norm (wetenschap) te leren kennen en “dus” hecht je er waarde aan. Hoe is dit risico in de onderzoeksopzet vermeden?

► De wetenschap probeert geen specifieke conclusies te slijten aan de mensheid

Mijn antwoord: Het vakgebied dat ingaat de op de vraag hoe komen we tot kennis is de epistemologie. Het Science-artikel van Nicolas Light et al. is geen epistemologisch artikel, het gaat niet in op de vraag hoe we weten we wat waar is. Het gaat uit van de (terechte) aanname dat het proces van wetenschap de meest betrouwbare weg naar kennis is en dat wetenschappelijke consensus de beste benadering van feiten is. Het onderzoek laat niet een correlatie zien tussen “ik ken de norm (wat wetenschap ‘beweert’)” en “ik geloof in wetenschap”. Het onderzoek laat zien dat zien dat de mensen die het het meest oneens zijn met de wetenschappelijke consensus minder weten over de relevante onderwerpen dan mensen die de wetenschappelijke consensus geloven, maar meer denken te weten.

Een voorbeeld hiervan: we hebben de laatste jaren mensen stellige en onjuiste uitspraken over virussen, vaccins, risico’s van COVID voor de volksgezondheid etc. horen doen die niet opgeleid zijn in de virologie, immunologie, epidemiologie, het doen van wetenschappelijk onderzoek, etc. Ik sprak laatst met iemand die ook een stellige bewering deed over de gevaren van COVID-vaccins. Ik vroeg welke onderzoeksartikelen ze had gelezen over dit onderwerp. Ze antwoordde dat ze geen onderzoeksartikelen had gelezen maar dat ze wat ze vertelde had gehoord van een klant van haar die volgens haar zelf ook ‘iets medisch’ deed.

►We hebben met een lastig probleem te maken: het is moeilijk om appreciatie te hebben voor iets waar je niet veel over geleerd hebt en niet veel van weet. Hoe kunnen we dus verwachten dat mensen waardering voor en vertrouwen in wetenschap hebben als ze er niet of nauwelijks mee bekend zijn? Het vergt rationaliteit om rationaliteit te waarderen. Het vergt een kennis over epistemologie en wetenschap om wetenschap te waarderen.

De vergelijking met WC-eend gaat in mijn ogen niet op. WC-eend is geen betrouwbare beoordelaar van zijn eigen product omdat het een commercieel belang heeft dit product als het beste te presenteren. Bij een wetenschappelijke bevinding is dit niet het geval. De wetenschap is geen monolithisch instituut dat probeert specifieke bevindingen te slijten aan het publiek. Wetenschappers zijn overal ter wereld bezig om uit te vinden hoe de werkelijkheid met betrekking tot bepaalde onderwerpen in elkaar zit. Hierbij is tegelijkertijd sprake van wereldwijde samenwerking tussen wetenschappers en van een voortdurend proces van wereldwijde concurrentie (op basis van argumenten en bewijs). Er is geen overkoepelende directie of marketingafdeling die besluit welke bevinding ‘de wetenschap’ aan de wereld probeert te slijten.

Wetenschappelijke consensus is wat het dichtst in de buurt komt van wat we als mensen ‘feiten’ noemen. Het probleem dat dit onderzoek laat zien is: zien dat de mensen die de wetenschappelijke consensus (de feiten) het sterkst afwezen, de minste feitelijke kennis hadden maar dachten de meeste feitelijke kennis te hebben

Is wetenschap vrij van commerciële belangen?

Vraag 2: Wetenschappelijk onderzoek is zeer kostbaar. Vaak dienen partijen zich aan om wetenschappelijk onderzoek te financieren. Bestaat er een garantie dat de uitkomst van onderzoek niet beïnvloed wordt door deze funding? Neem bijvoorbeeld het onderzoek naar de invloed op gezondheid van 5G-straling, dat gefinancierd wordt door de telecom-branche. De funding-partijen zullen hun geld naar alle waarschijnlijkheid niet belangeloos ter beschikking stellen. Als de garantie er niet is, kan je je afvragen wat de dan nog de waarde van de bereikte consensus is.

► Dat wetenschap corrumpeerbaar is, betekent niet dat we wetenschap los moeten laten

Mijn antwoord: Er bestaat in het algemeen GEEN garantie dat de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek niet worden beïnvloed door commerciële belangen. Wel dienen onderzoekers te verklaren of zij concurrerende belangen hebben. Zie hier een voorbeeld van een artikel in Nature naar de mogelijke schadelijke gezondheidseffecten van 5G.

►Maar dat de wetenschap niet altijd gegarandeerd vrij van commerciële invloeden is, betekent niet dat we wetenschap moeten wantrouwen. De kern van het probleem is niet het wetenschappelijke systeem maar de krachten die dit systeem trachten te corrumperen. Er is geen even betrouwbare alternatieve methode om waarheid te ontdekken als de wetenschap (laat staan betrouwbaarder). Wanneer factoren zoals geld en macht het wetenschappelijke proces ondermijnen, moeten we ons vertrouwen in wetenschap niet laten varen maar haar beschermen tegen deze ondermijnende factoren.

Terugvallen op alternatieve benaderingen om te komen tot kennis (anekdotische voorbeelden, intuïties, dogma’s) is onwijs. Deze alternatieve benaderingen zijn onbetrouwbaar en bovendien nog gemakkelijker corrumpeerbaar door commerciële belangen. We moeten niet denken dat de wetenschap een voltooid en volledig helder gedefinieerd systeem is dat goed of slecht is maar als een ‘work in progress’. We moeten de wetenschap verder blijven ontwikkelen en ontdekken wat er voor nodig is om het beter te laten werken en om het te beschermen tegen ondermijnende krachten.

Lees ook:

• Afwijzen van wetenschappelijke consensus en de illusie van begrip
• Wetenschap: betrouwbaarste weg naar kennis, ook in de psychologie