Eén van de onderwerpen die ik behandel in mijn nieuwe boek Leren & presteren is hoe we beter kunnen leren denken. Hieronder zal ik een tipje van de sluier oplichten over wat ik versta onder beter denken.
Hoe goed we leren en presteren, hangt mede af van hoe goed we denken. Maar wat is goed denken? Is dit hetzelfde als intelligentie? Weten we, als we een intelligentietest bij iemand hebben afgenomen, hoe goed die persoon kan denken? Het antwoord is “nee”. Goed denken is veel breder dan intelligentie. Intelligentietests zijn slechts incomplete instrumenten om de kwaliteit van denken van mensen te meten. Als goed denken breder is dan intelligentie, hoe zou je het dan kunnen definiëren? Ik doe dat aan de hand van de volgende vier dimensies:
Vier dimensies van denken
- Realisme betekent dat je denkbeelden hebt die overeenstemmen met de werkelijkheid.
- Pragmatisme is weten hoe je vooruit kunt komen in de richting van je doelen en je hier op richten.
- Metarationaliteit betekent het kiezen van passende doelen, doelen die duurzame positieve effecten op je eigen leven en op je omgeving hebben.
- Wijsheid betekent verstandig omgaan met complexe levensvraagstukken waarbij sprake van ambiguïteit, meerdere gezichtspunten, verschillende belangen, verschillende korte- en langetermijneffecten en voortdurende verandering.
Goed denken is dus niet eendimensionaal. Het is niet zo dat je of goed denkt of slecht denkt. De dimensies zijn kwaliteiten van denken die grotendeels onafhankelijk van elkaar. Dit wil zeggen dat je goed kunt zijn in de ene dimensie en slecht in een andere. In mijn boek beschrijf ik zowel factoren die deze vier dimensies kunnen ondermijnen als manieren om ze te versterken. Van dit laatste zal ik enkele voorbeelden geven.
Manieren om te verbeteren
Het versterken van je realisme komt vooral neer op het blijven stellen van kritische vragen en het blijven updaten van je denkbeelden over de werkelijkheid op basis van bewijs. Je kunt je pragmatisme versterken door een combinatie te gebruiken van praktijkleren en theorieleren. Je metarationaliteit kun je versterken door doelen te kiezen die goed voor je zijn, ook op de langere termijn. Intrinsieke doelen, doelen die inherent lonend zijn, zoals het bereiken van persoonlijke groei en goede relaties, zijn zulke doelen. Wijs redeneren hangt samen met geluk en is aan te leren, onder andere door te leren kijken vanuit een derdepersoonsperspectief (selfdistancing).
Waar wil jij nu beter in worden?
Ik denk dat ieder van ons altijd kan blijven werken aan het verbeteren van al deze vier dimensies. We zullen nooit een perfect realisme bereiken of een volmaakte wijsheid en dergelijke. Het versterken van ieder van deze vier dimensies van denken kan onze effectiviteit ten goede komen. Welke van deze vier kwaliteiten zou jij nu het liefst versterken?
Nog geen vijf minuten geleden las ik een artikel in de Stentor over de vorige week gestorven filosoof Jeroen Buve. Een collega maakte me vanavond attent op dat bericht. Ik zou dat zelf niet gevonden hebben: ik ken Buve niet. In dat artikeltje staat dat Buve, samen met zijn twee zoons een nieuwe universiteit wil stichten, omdat volgens hem bij de huidige academici ‘het rationalisme over de plinten klotst’. Je moet waardering hebben voor de beeldspraak.
Ik krijg hetzelfde idee als ik de aankondiging lees van je boek, Coert. Je benadering lijkt zo op het erste gezicht puur rationalistisch, gericht op de hersenactiviteit, terwijl leren zoveel meer is dan alleen het rationele denken. Het denken is maar de helft. Naast de rationele woordlessen zijn er ook levenslessen, die niet bereikt worden door na te denken maar door te doen, door te durven en door te beleven. Denken helpt, is een goede start, maar om op een diep niveau te leren is het volgens mij nodig om mensen juist uít hun hoofd te halen. In ieder geval de gymnasiasten waar ik aan lesgeef.
Begrijp me niet verkeerd, ik zal het boek zeker aanschaffen en zoals ik met al je boeken doe, met interesse lezen en er opnieuw, zoals bij al je boeken, lessen uit leren die ik in mijn eigen onderwijspraktijk zal kunnen toepassen. En terwijl ik dat doe hoop ik dat je ook nog eens die andere kant van het leren zult belichten.
Het is net als bij structuur in een les of training. Structuur heeft voordelen, maar je bereikt er slechts een deel van je publiek mee. Dat andere, interactieve, hypersociale deel van je toehoorders haakt af als alles steeds op dezelfde voorspelbare wijze wordt onderwezen. Als docent en trainer wil ik iedere leerling en iedere cursist bereiken.
Bedankt Gerard. Natuurlijk heb je gelijk. Denken en rationaliteit zijn zeker niet de enige belangrijke dingen in het leven en ook niet in leren en presteren. Emoties, interesses, waarden en gedrag zijn ongelooflijk belangrijk.